ขึ้นบ้านใหม่ครับผม

http://ksamphan.wordpress.com

ผ่านพบไม่ผูกพัน กับ เสกสรรค์ ประเสริฐกุล

เรียบเรียงจากการเสวนาเปิดตัวหนังสือ "ผ่านพบไม่ผูกพัน" ของอาจารย์เสกสรรค์ ประเสริฐกุล เมื่อวันที่ 24 กันยายน 2548 ณ สถาบันปรีดี พนมยงค์ ผู้ร่วมเสวนาประกอบด้วย เสกสรรค์ ประเสริฐกุล, คมสัน นันทจิต, อธิคม คุณาวุฒิ และ ธนิษฐา แดนศิลป์


คมสัน นันทจิต: หนังสือเล่มนี้ผมอ่านแล้วมีความรู้สึกเหมือนกับอาจารย์ปลอบประโลมหัวใจของคนอ่านในหลายๆ เรื่อง มีความรู้สึกเหมือนกับนั่งอ่านแล้วได้ยินเสียงอาจารย์พูด แล้วก็เอามือโอบ อาจารย์ตั้งใจเขียนหนังสือเล่มนี้ขึ้นมาเพื่อเจตนาให้กำลังใจคนหรือเปล่าครับ

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: ตอนเขียนผมไม่ได้มีเจตนาอย่างนั้น คุณอาจจะมีความในใจของคุณ คุณก็เลยอ่อนไหวไป จริงๆ แล้วผมเขียน ผมมีความรู้สึกว่านี่คือสิ่งที่ผมรู้สึก นี่คือสิ่งที่ผมคิด แล้วก็ถ่ายทอดออกไป ในขณะที่เขียนมันอาจจะไม่ใช่เรื่องของใครคนใดคนหนึ่งโดยเฉพาะ แต่ผมรู้สึกเหมือนกับว่าผมกำลังพูดกับคนทั่วไป พูดกับเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน เพราะฉะนั้นถ้อยคำสำนวนในหนังสือเล่มนี้จึงมี “คุณ” มี “ท่าน” แต่ผู้เขียนจริงๆ ผมไม่ค่อยได้เอ่ยถึงเท่าไหร่ มันเป็นเสียงที่เหมือนพูดคุยกับคน แต่ไม่ชัดเจนว่าคุยกับใคร บางทีก็อาจจะเป็นผมคุยกับตัวเองก็ได้

อธิคม คุณาวุฒิ: ตั้งข้อสังเกตนิดหนึ่งครับพี่เสก เท่าที่ผมเคยติดตามอ่านของพี่เสกมา ผมพบว่างานเล่มนี้น่าจะเป็นเล่มแรกๆ ที่มีสรรพนามที่พี่เสกพูดถึง คือบุรุษที่สอง พูดถึงคำว่า “ท่าน” พูดถึงคำว่า “คุณ” จริงๆ ก็ยังสงสัยว่าพี่เสกพยายามจะสื่อสารถึงใครเป็นพิเศษหรือเปล่า หรือมีคนประเภทไหนที่พี่เสกคิดว่าสามารถพูดคุยแลกเปลี่ยนเรื่องพวกนี้ได้บ้าง

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: ผมไม่ได้มีเจตนาอย่างนั้น ผมคิดว่าในแง่ของการเขียน ในอดีต ถ้าใครที่ตามงานผมมาก็จะเจอคำว่า “ผมอย่างนั้น” “ผมอย่างนี้” อยู่ตลอดเวลา นั่นเป็นขั้นตอนที่ผมยังพัฒนาไม่พอ คือหมายความว่ายังมีตัวตนเหลืออยู่เยอะ พอมาเขียนชิ้นนี้ คุณจะสังเกตว่าตลอดทั้งเล่ม นอกจากคำนำ มันไม่มีคำว่า “ผม” เลย มีแต่ “ท่านอย่างนั้น” “ท่านอย่างนี้” หรือ “คุณอย่างนั้น” “คุณอย่างนี้” ซึ่งจริงๆ แล้วไม่ได้หมายความถึงใครโดยเฉพาะ แต่มันเป็นวิธีพูดเหมือนกับว่ามนุษย์เราควรทำอย่างนั้นอย่างนี้มากกว่า ใช้คำว่า “คุณ” ว่า “ท่าน” มันอาจจะรู้สึกเหมือนเป็นสรรพนามแทนตัวบุคคล แต่ในความเป็นจริงก็คือ คนเราควรจะทำอย่างนั้น ทำอย่างนี้

นี่เป็นแค่สไตล์การเขียน อย่าไปติดอยู่กับมันนาน เดี๋ยวจะเตลิดเปิดเปิงไปไกล มันไม่ใช่เรื่องใหญ่เท่าไหร่

อธิคม คุณาวุฒิ: ถ้ามองในแง่ของการประเมินงาน พูดในฐานะผู้ผลิตนะครับ อยากให้พี่เสกให้ความรู้พวกเราซักนิดหนึ่งว่า ผ่านพบไม่ผูกพัน เล่มนี้ ถ้าให้ผู้ผลิตงานประเมินงานตัวเองว่ามีข้อแตกต่างจากเล่มก่อนๆ อย่างไรในเชิงทัศนะ และงานเล่มนี้สะท้อนความเป็นไปอย่างไรในตัวของพี่เสกบ้าง

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: เอาอย่างนั้นเลยหรือ มันเรื่องใหญ่มากเลยนะ คือก็ไม่ถึงกับเป็นการก้าวกระโดดพ้นจากสิ่งที่ผมเขียนมา โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้าใครได้อ่าน วิหารที่ว่างเปล่า ซึ่งออกมาในปี 2544 และเขียนจริงๆ ก็ก่อนหน้านั้นหนึ่งปี ผมก็เริ่มรำพึงรำพันถึงความไม่ถูกต้องของชีวิตที่เป็นอยู่ในสังคม

มาถึง ผ่านพบไม่ผูกพัน คุณต้องเข้าใจก่อนว่ามันเป็นการผลิตเพื่อลงหนังสือพิมพ์รายเดือน เพราะฉะนั้นเป็นงานชิ้นสั้นๆ แล้วก็ค่อยมาเรียงร้อยเป็นเล่ม ในขณะที่ วิหารที่ว่างเปล่า เป็นงานยาวที่เขียนต่อเนื่อง และมีเนื้อหาเรื่องราวที่เป็นรูปธรรม

สำหรับ ผ่านพบไม่ผูกพัน เนื่องจากเขียนในพื้นที่ที่แคบ และแต่ละชิ้นสมบูรณ์ในตัวเอง มันไม่มีที่ว่างสำหรับการเล่าเรื่องที่เป็นรูปธรรม แล้วก็อาจจะไม่ใช่เจตจำนงของคอลัมน์ที่ผมเขียน ก็เลยสรุปรวบยอดในทางความคิดออกมา

ถามว่าความคิดมันเติบโตขึ้นไหม มันก็โตตามตัวผม คือผมยังไม่หยุดเติบโต หมายความว่าทางร่างกายมันเริ่มขาลงแล้ว แต่ในทางสติปัญญาเพิ่งจะเริ่มต้น มันจึงมีอะไรที่เพิ่มเติมขึ้นมามากกว่างานชิ้นเก่าๆ ถ้าคุณไปอ่านงานอย่าง เพลงเอกภพ หรือบันทึกการเดินทางหลายชิ้นหลายอันที่เขียนมา มันจะเต็มไปด้วยคำถามที่ไม่มีคำตอบ ซึ่งวัย 40-50 ของผมเป็นวัยที่ค้นหาสิ่งเหล่านั้นอยู่ตลอดเวลา หลัง 50 ไปแล้ว โทนเสียงเริ่มเปลี่ยน คล้ายๆ กับเริ่มคลำเห็นอะไรบ้าง

เพราะฉะนั้นอาจจะพูดได้ว่า ใน ผ่านพบไม่ผูกพัน ผมกล้ายืนยันในสิ่งที่ผมคิดว่าถูกมากกว่าชิ้นหลังๆ คือฟันธงลงไปเลยว่าผมคิดอย่างนี้ หลังจากผ่านการแสวงหามา เปลืองเหล้าไปหลายลิตรมาก ช่วงเวลาสิบปี ตั้งแต่อายุ 40-50 ก็เป็นผลพวงของการเปลี่ยนแปลงในวิถีชีวิต

คมสัน นันทจิต: ตอนที่พี่เสกทำงานในรูปของคอลัมน์ในนิตยสาร Travel Guide พี่เสกตั้งชื่อว่า “ผ่านพ้นจึงค้นพบ” ทีนี้จากการที่เป็นคอลัมน์มาถึงรวมเล่ม พี่เสกเปลี่ยนจาก “ผ่านพ้นจึงค้นพบ” เป็น “ผ่านพบไม่ผูกพัน” ตรงนี้ก็อาจจะมีการเดินทางของความคิด

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: คำว่า “ผ่านพ้นจึงค้นพบ” ผมใช้เป็นชื่อคอลัมน์ เพราะผมรู้สึกว่าตัวเองผ่านอะไรมาในระยะ 4-5 ปีนี่มากเหลือเกิน แล้วก็เริ่มเข้าใจข้อเท็จจริงบางอย่างเกี่ยวกับชีวิต เลยเอาไปตั้งเป็นชื่อคอลัมน์ คุณก็ต้องรู้ประวัติคอลัมน์นี้อีกว่ามันเป็นคอลัมน์ที่ถูกขอร้องให้เปิดขึ้นโดยมิตรสหายที่ไปทำหนังสือเดินทางท่องเที่ยว เพราะฉะนั้นบรรยากาศของการเขียนจึงต้องเป็นเรื่องของการเดินทาง การเดินทางโดยทั่วไปก็มีหลายระดับ สำหรับผม ในระยะหลังนี่แทบไม่ได้ไปไหน นอกจากไปนอนป่าเดือนละครั้ง ผมคิดว่าคำว่า “เดินทาง” ของผม ส่วนใหญ่ก็คงต้องหมายถึงเดินทางในชีวิต ผมก็ใช้ชีวิตมา เปรียบชีวิตเหมือนการเดินทาง แล้วก็ค้นพบอะไรๆ เมื่อเราผ่านตรงนั้นมาแล้วพบอะไรบ้าง

ในส่วนนี้ผมไม่มีเจตนาอะไรนอกจากเริ่มจะบอกผู้อ่านว่าผมเริ่มพบอะไรบางอย่างแล้ว อาจจะเป็นประเด็นเล็กประเด็นน้อยเกี่ยวกับชีวิต แต่ทำไมมันถึงไม่เป็นชื่อหนังสือ ทีแรกก็จะตั้งชื่อหนังสือว่า “ผ่านพ้นจึงค้นพบ” แต่ผมมีความรู้สึกว่ามันดูอีโก้ไปหน่อย มันดูเหมือนกับโอ้อวดตนเองเกินไป พอดีงานชิ้นแรกที่ลงในคอลัมน์นี้ชื่อว่า “ผ่านพบไม่ผูกพัน” ผมก็เลยเอา เสี่ยงเหมือนกันที่เอาชื่อนี้มาตั้ง เพราะคนจะเข้าใจผิดว่าเป็นพวกเสเพล คือพบใครก็ไม่ผูกพัน ผมวันหนึ่งนั่งกับคุณอัศนี โชติกุล ก็บอกว่า “พี่กำลังจะออกหนังสือใหม่ ชื่อ ผ่านพบไม่ผูกพัน” คุณอัศนีก็หัวเราะใหญ่ “อ๋อ พี่หมายถึงกิ๊กใช่ไหม” “เฮ้ย ไม่ใช่ นี่เป็นหนังสือธรรมะทั้งเล่ม”

คือตามหลักธรรมหมายความว่า อย่าไปยึดติด ในที่สุดวิธีแก้ปัญหาของผมก็คือต้องเอาภาษาอังกฤษมาใส่ไว้ด้วย คุณจะเห็นว่ามีภาษาอังกฤษอยู่ Unattached Encounters ซึ่งหมายถึงถอนตัวจากความผูกพันต่างๆ คือปล่อยวางนั่นเอง ความหมายของมันคือปล่อยวาง ทีนี้คนที่ไม่ได้อ่านเนื้อในก็บอกว่าอาจารย์เสกหันมาเขียนเรื่องกิ๊ก

อธิคม คุณาวุฒิ: ในงานเขียนนี้มีน้ำเสียงของความเป็นพระค่อนข้างสูง

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: ผมเป็นนักบวชมานานแล้ว แต่ที่ผ่านมามันไม่ค่อยบรรลุอะไร เพียงแต่ว่าช่วงหลังนี่ค่อยเข้าใจมากขึ้น คือชีวิตมันค่อยๆ คลี่คลาย พอดีช่วงหลายปีมานี้ผมมีปัญหาส่วนตัวมาก คนที่นินทาผมอยู่ในห้องนี้คงพอจะจำได้ คือชีวิตผมมีการพลัดพรากกับลูกกับเมีย แล้วก็อยู่โดยลำพังเป็นปี อยู่กับหมาอีกตัวหนึ่ง เมื่อเราค้นพบว่าชีวิตมันเป็นอนิจจัง มันหยุดคิด สิ่งที่ยึดมั่นถือมั่นบางทีเรารักษาไว้ไม่ได้ จากอนิจจัง ทุกขัง ผมก็ใช้เป็นบันไดไต่ไปเข้าใจอนัตตา ซึ่งผมไม่ได้ยืนยันว่าผมเข้าใจมันทั้งหมด แต่ผมมีโอกาสเข้าใจมากกว่าเดิม ว่าเมื่อมันไม่มีความเที่ยงแท้ถาวร เพราะฉะนั้นเราจะมองตัวเองอย่างติดหลงต่อไป มันก็เท่ากับหมุนเวียน ทำซ้ำ ในสิ่งที่มันเป็นความทุกข์ นี่เป็นฐานรากของการเขียนของผม ซึ่งทำให้ผมมองโลกเปลี่ยนไป ไม่ใช่เปลี่ยนจากขาวเป็นดำ แต่เพราะยกระดับตัวเองขึ้นมาได้อีกขั้นเล็กๆ ขั้นหนึ่ง

งานทุกชิ้นในที่นี้ถ้าคุณอ่านหมดแล้ว คุณก็จะพบว่ามันสอนให้คุณมองโลกโดยไม่ยึดติดตัวเอง ทีนี้พอไม่ยึดติดตัวเอง จริงๆ แล้วมันกลายเป็นความสงบ ความนิ่ง แล้วก็เป็นความสุขในความหมายที่ไม่ร้อนรุ่ม ความสุขของผมก็คือ ชีวิตลบด้วยความทุกข์ ไม่ใช่จะต้องไปเป็นนู่นเป็นนี่ แล้วถึงจะมีความสุข เพราะลบด้วยความทุกข์ก็คือลบด้วยความอยาก ความต้องการ ความยึดติดอะไรต่างๆ มันก็เงียบ มันก็สงบ ซึ่งในระยะหลังนี่พอดีผมก็ปฏิบัติในส่วนที่เป็นหลักธรรมอยู่หลายข้อ แล้วจึงแปลงประสบการณ์นั้นมาเขียน

เพราะฉะนั้นวันนี้ใครถามผม เพื่อนฝูงถาม จะมาพูดเรื่องอะไร ผมก็บอกว่า จะมาพูดเรื่องธรรมะ

ธนิษฐา แดนศิลป์: พอพูดถึงเรื่องธรรมะ พอดีติดตามงานของอาจารย์มาจากเล่ม วิหารที่ว่างเปล่า พอมาถึงงานเล่มนี้ มันเหมือนเป็นภาคต่อ ภาคต่อของเศษศพของดวงดาว ภาคต่อของหลายๆ ตอนที่อยู่ในนั้น แล้วก็รวมมาถึงงานเล่มนี้เห็นข้างในที่พูดถึง แด่หลวงตา ไม่ทราบว่าได้แรงบันดาลใจอะไรจากหลวงตาหรือเปล่า รวมถึงที่อาจารย์พูดว่าอาจารย์เริ่มค้นพบอะไรหลายๆ อย่าง

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: สืบทอดจาก วิหารที่ว่างเปล่า ไหม ในทางความคิด ใช่ ในทางจิตวิญญาณ ใช่ เราต้องแยกระหว่างความคิดกับจิตวิญญาณ ความคิดนี่เป็นระดับที่ต่ำกว่า แล้วความคิดนี่อย่าไปยึดมันมาก เพราะสิ่งที่เราคิดหลายอย่างมันถูกกรอกหู ถูกสั่งสอน ถูกครอบงำ มันไม่ใช่เราคิดเองเล่นๆ แต่องค์ประกอบภายนอกทางความคิดมันมา มันทำให้เราหลงยึดติด แต่จิตวิญญาณมันเป็นอีกระดับหนึ่ง มันต้องเป็นประสบการณ์ตรงที่เราสัมผัสเอง คนอื่นๆ สัมผัสไม่ได้ หรือสัมผัสของใครของมัน และเราเองความจริงแล้วแทบจะถ่ายทอดไม่ได้ เพราะฉะนั้นถ้าในแง่นี้ขอให้แยกแยะ

วิหารที่ว่างเปล่า เป็นงานเขียนที่ใช้ความรู้กับประสบการณ์ภายนอกเป็นตัวตั้ง แล้วถอดรหัสออกมาเป็นความเข้าใจเกี่ยวกับชีวิตซึ่งระดับยังไม่สูงพอ ยกตัวอย่างง่ายๆ ว่า เราเห็นว่าชีวิตมันอุบัติมาอย่างไร มันวิวัฒน์มาอย่างไร มันเกี่ยวข้องกับจักรวาลอย่างไรในทางวิทยาศาสตร์ แล้วมันอาจจะพบกับจุดจบแบบที่สึนามิเกิด หรือดาวหางหล่นใส่ ถ้าเราถอดตรรกะออกมา มันจะชัดเจนว่า ถ้าอย่างนั้นแล้วอย่าหลงใหลได้ปลื้มหรือเตลิดมากเกินไป ต้องมีความสมถะสำรวมในการใช้ชีวิต

พูดในแง่ของตรรกะเหตุผล คนไทยไม่ชอบ แต่ปฏิบัติจริงๆ ก็ยังยาก แต่พอมา ผ่านพบไม่ผูกพัน มันไปอีกระดับหนึ่ง ซึ่งไม่ใช่การหาตรรกะเหตุผล ผมไม่กลัวแล้ว ผมพูดออกไปตรงๆ เลยว่าชีวิตเป็นอย่างนี้ เพราะผมเริ่มมีประสบการณ์ตรง เช่น เวลาพูดถึงอนิจจังหรือความไม่เที่ยงแท้ของชีวิต ผมผ่านมาเยอะมาก ตั้งแต่อายุน้อยๆ มาจนกระทั่ง อย่างที่เมื่อสักครู่นี้ผมพูดว่ามันมีอยู่ช่วงหนึ่งที่ผมเหลืออยู่ตัวคนเดียวในโลกกับหมาเป็นแรมปี มันเป็นประสบการณ์ตรง ถ้าคุณบอกว่าคุณรู้จักความเงียบงัน หรือคุณรู้จักความโดดเดี่ยว คุณรู้จักความทุกข์โศก ผมคิดว่าหลายคนไม่รู้ซึ้งเท่าผม เมื่อตื่นเช้าขึ้นมา สิ่งแรกที่ต้องทำคือหาข้าวให้หมากิน ก่อนเข้านอนก็หาข้าวให้หมากิน จุดนี้เป็นจุดเริ่มต้นในทางความรู้สึก เป็นประสบการณ์ตรง แล้ววันหนึ่งผมตื่นขึ้นมา ผมก็ค้นพบว่าผมเริ่มคุยกับนก หนู กระต่าย แมลงสาป คุยกับสิ่งมีชีวิตทั้งหมดที่มีอยู่รอบๆ บ้าน คุยไปคุยมามันรู้สึกว่าคงเป็นพวกเดียวกันหรือเปล่า ตราบใดที่เรายึดว่าเราเป็นคน ไปคุยกับจิ้งจกมันก็บ้า ใช่ไหม แต่ถ้าเราไม่คิดอย่างนั้น ในเวลานั้นเราไม่รู้สึกเลยว่าเราเป็นใคร ชื่ออะไร เรากลับรู้สึกว่าการมีสิ่งมีชีวิตอยู่รอบๆ ตัว อย่างต้นไม้ จิ้งจก กระรอก อะไรพวกนี้ เป็นสิ่งแวดล้อมที่เต็มไปด้วยความอบอุ่น แล้วก็มีมิตรสหายมากมาย

ทีนี้ไอ้สำนึกตัวนี้แหละ จริงๆ แล้วผมพลัดหลงเข้าไปในอนัตตาโดยไม่รู้ตัว คือความพยายามจะอ้างความสำเร็จมันเกิดจากเหตุปัจจัยในชีวิต มันพลัดหลงเข้าไปในการไม่มีตัวตน เพราะฉะนั้นในช่วงหนึ่งผมรู้สึกปลื้มปีติขึ้นมาดื้อๆ แล้วก็พยายามทำความเข้าใจว่ามันเกิดอะไรขึ้นในประสบการณ์ตรง

ธนิษฐา แดนศิลป์: เป็นการเดินทางภายในของอาจารย์ มีแรงผลักดันจากอะไรหรือเปล่าคะ หลายๆ อย่างเริ่มชัดเจนขึ้น เราเริ่มไม่มองเรื่องข้างนอกแล้ว เราเริ่มกลับมามองว่าสาเหตุหลายๆ อย่างมันอยู่ข้างในเรานี่เอง

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: ก็อย่างที่ผมบอกว่าผมผ่านความทุกข์มามาก และในช่วงที่ผมต้องอยู่โดยลำพัง ผมพยายามจะบอกตัวเองว่า ความทุกข์มันหนักจนกระทั่งทนไม่ไหว เมื่อทนไม่ไหวเราก็บอกตัวเองง่ายๆ ว่าจะต้องไม่ไปคิดว่าเราคือใคร จะต้องไม่ไปคิดว่าเราเคยมีครอบครัว หรือเราชื่ออะไร เราถูกคนนินทาว่าอย่างไร ไอ้การสะกดกั้น ความรู้สึกที่ว่าตัวเองไม่เป็นอะไรเลย นอกจากไม่เป็นอะไรเลยแล้วมันยังไม่เป็นเจ้าของสิ่งใดเลย ผมถึงบอกว่าผมพลัดหลงเข้าไปในอนัตตาโดยไม่รู้ตัว คือละทิ้งตัวตน แล้วตรงนั้นมันเกิดโล่ง เกิดความรู้สึกว่ามันสงบ ก็ติดใจ

ภายหลังมาอ่านในตำรา คือผมมีประสบการณ์ตรงก่อน แล้วค่อยมานั่งอ่าน ช่วงหลังก็มาศึกษาวัชรยาน ศึกษามหายาน ศึกษาเซน แล้วก็ศึกษาแม้แต่ทางของเราเองคือเถรวาท ทุกคนพูดตรงกันหมดว่าจิตดั้งเดิมของมนุษย์มันบริสุทธิ์ ถ้าใช้ภาษาพระคือ จิตเป็นประภัสสร สงบ สว่าง และสะอาด

โดยไม่ทันรู้ตัว เราพยายามบอกตัวเองว่าเราไม่รู้ว่าเราชื่ออะไร เราไม่เคยมีสิ่งใดที่เป็นของเราอย่างแท้จริง อยากจะบอกว่ามันไม่รู้ตัวว่าฝึกฝนตัวเองอย่างไรจากการยึดถือต่างๆ

อธิคม คุณาวุฒิ: ถ้ามองจากสายตาของคนภายนอกทั่วไป การพูดถึงขั้นที่ว่าหลงลืมไปว่าเราชื่ออะไร มันยากนะครับ เพราะชื่อมันค่อนข้างใหญ่โตพอสมควร มีคำแนะนำให้กับพวกเราไหมครับ

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: ถ้าคิดตามสูตรทั่วไป ยิ่งมีชื่อเสียงโด่งดังก็จะมีอัตตา นี่เป็นสูตรสำเร็จ ผมเห็นคนไม่มีชื่อเสียงมีอัตตาเยอะแยะ และแสดงออกต่างๆ นานา เช่น ใครแตะไม่ได้ หรือโกรธคนง่าย โลภก็เป็นอัตตา

โลภ โกรธ หลง พระท่านสอนพวกเรามาตั้งแต่เด็กๆ นี่เป็นเหตุผลที่ทำไมผมจึงอุทิศแด่หลวงตา เพราะผมเป็นเด็กวัด อยู่กับหลวงตามา 5 ปี ตั้งแต่ 10 ขวบถึง 15 มันเป็นรากเก่าที่ผมมีมา เพราะฉะนั้นท่ามกลางชื่อเสียงของผม ซึ่งเคยมีมาในอดีต ปัจจุบันนี้ผมไม่กล้ายืนยันนะ เพราะโลกมันเปลี่ยนไปไกล

ผมยังมีความทรงจำเกี่ยวกับคำสอนของพระอยู่ตลอดเวลา บางครั้งมันอาจจะหลบในบ้าง เช่น ในบรรดากิเลสทั้งหลาย โลภะ โทสะ โมหะ ขออภัยที่ใช้คำพระเยอะ เพราะพระท่านสรุปรวบยอดมาเข้าใจง่าย เดี๋ยวจะใช้คำชาวบ้านธรรมดาให้มากขึ้น ผมเป็นคนที่มีโทสะเป็นเจ้าเรือนมานาน เพราะชีวิตผมมันตีรันฟันแทงมาเยอะ เพราะฉะนั้นในส่วนนี้ผมก็รู้ทันตัวเองว่าปัญหาใหญ่มันอยู่ที่เรา เป็นคนที่รุนแรง โกรธแล้วรุนแรง ก็พยายามตระหนักตรงนั้นให้มากขึ้น ส่วนโลภนี่เราไม่มีอยู่แล้ว แต่ไหนแต่ไรมา เพื่อนฝูงทุกคนรู้ดี อยากได้อะไรผมทูนหัวทูลเกล้าให้หมด ผมเป็นคนไม่โลภ มีเงินก็แบ่งกันใช้ แต่โทสะนี่ผมมีมาก โมหะก็ไม่ค่อยมี คืออัตตาของแต่ละคนมันบวมไม่เท่ากัน มันจะบวมไปในทิศใดทิศหนึ่ง อย่างบางคนพูดจานอบน้อมถ่อมตนทั้งวัน แต่ถ้าพูดเรื่องเงิน ไม่ได้ มันเอาคนเดียว คือหมายความว่ามันบวมไปในทางโลภ แต่บางคน เงินไม่เอาทั้งนั้นแหละ แต่แตะกูไม่ได้ กูต่อยเลย มันก็บวมไปอีกทิศหนึ่ง

เพราะฉะนั้นเราต้องรู้ก่อนว่าอัตตาของเรามันบวมไปทิศไหน เราจะได้สกัดมันถูก ทีนี้คำแนะนำของผม ผมถึงบอกว่ามันพูดยาก ตรงที่ว่าถ้าพูดกันโดยตรรกะเหตุผล คุณต้องเข้าใจหมด พระสอนยังไง ที่หลวงตาสอนผมมาตั้งแต่เด็กๆ มันไม่ใช่ของยากเย็นอะไร อย่าไปโกรธ อย่าไปโลภ อย่าไปหลง หรือพรหมวิหาร 4 เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา เมตตา กรุณา ก็ชัด มุทิตาชักลำบากขึ้นเพราะต้องยินดีกับความสุขของผู้อื่น ยินดีกับความสุขของผู้อื่นเป็นสิ่งที่คนยุคปัจจุบันทำได้ยากที่สุด เพราะเรารู้สึกว่า กูต่างหากที่ควรจะเป็นเจ้าของตรงนั้น กูต่างหากที่ควรจะประสบความสำเร็จตรงนี้

เพราะฉะนั้นผมคิดว่า บางทีฟ้าดินก็ใช้วิธีการที่ยอกย้อนหน่อย คือทำให้เจ็บซะก่อน หลายคนที่ยังรู้สึกไม่อยากจะเดินทางธรรมก็ขอให้เจ็บปวดรวดร้าวให้มาก ล้มลุกคลุกคลานให้มาก มันน่าจะเป็นโอกาสทองในชีวิต คือผมเอง ผมขอบคุณที่ชีวิตถึงขั้นที่เรียกว่าเกือบจะสูญเสียหมดทุกสิ่งทุกอย่าง แล้วก็เจ็บปวดรวดร้าวกับชีวิตในสารพัดสารพันปัญหา ในที่สุดมันก็ทำให้เราตาสว่าง

ธนิษฐา แดนศิลป์: เห็นอาจารย์พูดถึงท่านโอโชใน วิหารที่ว่างเปล่า ได้รับแรงบันดาลใจจากท่านโอโชอย่างไร

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: ถ้าจะพูดถึงท่านโอโชโดยตรง ผมไม่ได้รับอิทธิพลจากท่านโดยตรง แต่ผมเป็นคนอ่านหนังสือมาก แล้วอ่านไปทั่ว เวลาเขียนออกมา มันมีสองอย่าง หนึ่ง เขียนเลอะเทอะวุ่นวายเพราะอ่านไปทั่ว สอง เขียนโดยปิดตำราทั้งหมด รู้สึกอย่างไรก็เขียนอย่างนั้น โดยหวังว่าสิ่งที่อ่านมาทั้งหมดและคิดมาทั้งหมดมันจะออกมา ถ้าพูดภาษาอังกฤษ ขอใช้ศัพท์ภาษาอังกฤษ synthesize คือสังเคราะห์ออกมาเป็นข้อความ ซึ่งตรงนี้มันก็แล้วแต่เนื้อนาบุญ หมายความว่าแต่ละคนทำได้ไม่เท่ากัน

ผมอ่านของท่านทาไลลามะ ซึ่งผมอ่านมาก เพราะตอนหลังผมติดใจในทางมหายาน เพราะเขาเน้นเรื่องเมตตาสูง เมตตาหมายถึงอะไร เมตตาหมายถึงอย่าเอาตัวเองเป็นที่ตั้ง เอาคนอื่นเป็นที่ตั้ง ทุกข์สุขของคนอื่น เราเหลียวแล ซึ่งมันก็คือการสลายตัวตน ผมชอบพูดกับคนใกล้ชิดว่า วิธีอธิบายเรื่องหินยานกับมหายาน เป้าหมายเขาเหมือนกันคือสลายอัตตา แต่วิธีอธิบายของมหายานเขาจะเน้นเรื่องทางบวก เช่น ท่านบอกเลยว่า ตัวคุณไม่ใช่ของคุณ คุณเป็นส่วนหนึ่งของก้อนเมฆ คุณเป็นส่วนหนึ่งของแผ่นดิน คุณเป็นส่วนหนึ่งของสายน้ำ หล่อหลอมรวมกันขึ้นมาเป็นตัวตนของคุณ อย่าไปคิดว่าการปรากฏตัวของคุณมันเป็นของคุณคนเดียว มันเป็นส่วนหนึ่งของส่วนทั้งหมด เป็นส่วนหนึ่งของจักรวาล เผอิญผมเดินแนวทางนี้มาโดยไม่รู้ตัวเวลาผมเขียน วิหารที่ว่างเปล่า หรือชิ้นอื่นๆ แต่ทางหินยานเราก็บอกว่าตัวคุณไม่มีอะไรมากหรอก ก็แค่ถุงอุจจาระเดินได้ ใจคอถ้ายังไม่พร้อมก็รู้สึกว่ามันหนักนะ

คือความรู้สึกของการได้รับกำลังใจมันต่างกัน เรายังไม่พร้อมมากถึงขนาดที่ว่ามองตัวเองเป็นเพียงซากศพเดินได้ ถ้าถึงขั้นนั้นผมคิดว่าผมคงไม่มานั่งในวันนี้แล้ว คือเราก็ได้แค่ในระดับหนึ่งเท่านั้นเอง

คมสัน นันทจิต: ในช่วงเวลาแห่งความเจ็บปวด คนส่วนใหญ่พอยิ่งเจ็บปวด ตัวตนเขายิ่งชัด ทำไมตัวเราเป็นอย่างนั้น ทำไมเราไม่ทำอย่างนั้น แต่ทำไมอาจารย์จึงสลายอัตตาได้

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: ไม่ใช่ๆ อันดับที่หนึ่งอย่าเข้าใจผิดคิดว่าผมไปถึงไหนแล้ว บรรลุอะไรมากมาย เดี๋ยวเกิดการเข้าใจผิด ผมไม่ใช่พระอรหันต์ ผมแค่ค้นพบความจริงบางอย่างเกี่ยวกับชีวิตตัวเอง อันดับต่อมา ผมคิดว่าอาจจะมีทุนรอนสะสมอยู่สำหรับการที่เป็นคนที่ไม่ค่อยอยากได้อยากดีในสังคมอยู่แล้ว ส่วนที่ผมมีติดตัวมามันเป็นพื้นฐานอยู่

ผมถูกผลักอีกครั้ง ซึ่งเป็นก้าวใหญ่สำหรับการเข้าใจชีวิต ทีนี้การเข้าใจชีวิตของผมก็มีจุดหมายคือการพ้นทุกข์ อย่างที่ผมบอกไปหลายครั้งแล้วว่า จุดแปรผันคือมันมีความทุกข์ มีความทุกข์มากจนกระทั่งทนไม่ไหวถ้าจะใช้มุมมองดั้งเดิม และโดยบังเอิญ เราก็ปฏิเสธตัวเองด้วยการพยายามจะลืมทุกอย่าง ลืมเรื่องราวที่เกิดขึ้นกับชีวิต ทีนี้วิธีที่จะลืมเรื่องราวที่เกิดขึ้นกับชีวิตเรา มันต้องลืมว่าเราเป็นใครด้วย ตราบใดที่เรายังนึกว่าเราเป็นใคร มันลืมไม่ได้ มันก็เลยพลัดหลงไปอย่างที่ผมบอก พลัดหลงเข้าไปบนเส้นทางของปรมัตถสัจจะที่ผมไม่ทันรู้ตัว คือพลัดหลงไปสู่การที่เราไม่สนใจว่าเราเป็นใคร พอพลัดหลงเข้าไป มันเกิดประสบการณ์ใหม่ในชีวิต คุณไปเห็นผมในช่วงชีวิตแบบนั้นคุณอาจจะนึกว่าผมบ้าไปแล้ว เช้าขึ้นมาผมก็ทักทายจิ้งจก จิ้งจกตกไปในโถผมก็พยายามช่วยชีวิตอยู่นั่นแหละ

ยกตัวอย่าง ที่ผมพูดถึงยามเช้า จำไม่ได้แล้วว่าเขียนอะไรไปบ้าง ลำแสงที่มันโลมไล้คลื่นเขา ภาพอย่างนี้ผมเคยเห็น หรือเวลาผมพูดถึงพระจันทร์ส่องเทือกเขาในยามราตรีเหมือนดวงเดือนกำลังห่มผ้าให้ผู้ชายของเธอ คือผมต้องผ่านประสบการณ์อย่างน้อยสองอย่าง หนึ่ง ผมเคยเห็นพระจันทร์ส่องเทือกเขาในยามค่ำคืน สอง ผมต้องเคยถูกหญิงสาวซักคนห่มผ้าให้ ซึ่งทั้งสองฉากผมคิดว่ามันเป็นภาพที่เราแสวงหาได้ และแน่นอน ในทางจิตวิญญาณ ผมก็รู้สึกซาบซึ้งประทับใจกับสิ่งเหล่านี้ ผมถึงเขียนออกมาได้

ไม่ใช่ว่าเห็นพระจันทร์ เฮ้ย คืนนี้เดือนหงายออกไปตีกบกันดีกว่า คือความรู้สึกมันคนละแบบ แล้วแต่ว่าข้างในคุณมีอะไร พระจันทร์ดวงเดียวกัน เทือกเขาก็เหมือนกัน คนหนึ่งอาจจะอยากพลอดรัก อีกคนหนึ่งอาจจะอยากนั่งสมาธิ อีกคนบอกว่าไปตีกบดีกว่า กบทูตอาจจะออกมาให้เห็นง่าย คือหมายความว่าจุดชี้ขาดมันอยู่ข้างใน ประสบการณ์ภายนอกผมมีอยู่แล้ว ถ้าประสบการณ์ภายในคุณพามันไปอีกทิศหนึ่ง มันก็จะไม่เขียนออกมาอย่างนี้

เพราะฉะนั้นวิธีทำงานในแง่ของความเป็นนักเขียน ไม่มีใครลอกเลียนใครได้ นักเขียนแต่ละคน จิตวิญญาณก็ต่างๆ นานา หลายท่านที่นั่งอยู่ในที่นี้ก็เป็นนักเขียน คงเข้าใจดีว่ามันของใครของมัน

ธนิษฐา แดนศิลป์: ที่อาจารย์เขียนว่า “เหนือบรรยากาศเปลี่ยวเหงาหรือครึกครื้นเกินไป ยังมีแก่นแท้ของการเดินทาง ซึ่งก็คือการพลัดพรากผู้อื่น สิ่งอื่น เพื่อนัดพบกับตัวเอง” จากประสบการณ์นี้ของอาจารย์ อาจารย์อยากจะชี้ชวนให้ผู้อ่านได้เดินทางอย่างเข้าใจชีวิตอย่างไร เพราะหนังสือเล่มนี้เป็นเหมือนการเดินทางที่เข้าใจชีวิต หลายคนก็รักการเดินทาง และก็หนังสือหลายเล่มที่ผ่านมาของอาจารย์ก็จะเป็นเรื่องการเดินทางทั้งนั้น อย่างที่อาจารย์เคยพูดว่า ชีวิตผูกติดแนบแน่นอยู่กับการเดินทางเพื่อค้นหาอะไรซักอย่าง แต่เล่มนี้ค้นพบแล้ว อาจารย์จะแลกเปลี่ยนประสบการณ์ตรงนี้กับผู้อ่านอย่างไรบ้าง

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: การเดินทางมันเป็นแค่การเปิดโอกาสให้เราได้ถอยห่างจากทั้งบุคคล ทั้งสถานที่ และวิถีชีวิตที่เราคุ้นเคย ทีนี้การถอยห่างมันเป็นเงื่อนไขภายนอก ถ้าเงื่อนไขภายในเราไม่ใช้ประโยชน์จากตรงนี้ บางทีเราก็หล่นไปในเรื่อง เช่น บางคนพอขึ้นรถทัวร์ก็ตีฉิ่งตีฉาบไปตลอด หรือบางคนก็เมาตั้งแต่ป้ายแรกจนถึงป้ายสุดท้าย กลับมายังไม่รู้ว่าไปไหนมา อย่างนี้เดินทางไปก็ไร้ประโยชน์ บางทีอยู่บ้านซะยังมีผลเท่ากัน

แต่ถ้าเราเดินทาง เรายังมีสติ สมมติ เออ บัดนี้เราได้อยู่ห่างจากบ้านเกิดกี่ร้อยกิโลเมตร กี่พันกิโลเมตร ห่างจากบุคคลที่เรารัก เริ่มรู้สึกรู้สาขึ้นมาว่าเราไม่ได้อยู่ในพื้นที่ที่เราคุ้นเคย บางทีมันจะเกิดความรู้สึกนึกคิดใหม่ๆ ต่อสิ่งที่เข้าใจ ขณะเดียวกัน เมื่อไปสัมผัสสิ่งใหม่ก็จะเกิดความรู้สึกนึกคิด มันขึ้นอยู่กับเรามีอะไรข้างใน อย่างผมกับ บก. Travel Guide เคยไปเร่ร่อนด้วยกันที่เสฉวน เพื่อจะตระเวนดูเขาซักลูกหนึ่งที่สูงที่สุดในประเทศจีน วนเวียนกันอยู่เป็นอาทิตย์ มองไม่เห็นยอดเขา ในระหว่างนั้นก็ครุ่นคิด มีความรู้สึกอยู่ตลอดเวลาว่าเรากำลังแสวงหาอะไรบางอย่าง คุณอ่านงานเก่าๆ คุณจะพบว่าการเดินทางมันเหมือนกับค้นหาอะไรบางอย่าง ทีนี้ทำไมผมถึงอยากจะค้นหามินยาคองกา มันอาจจะมาชดเชย มันอาจจะมาทดแทนอะไรบางอย่างที่หายไปในชีวิต หรือมันอาจจะเป็นหลักหมายบางอย่างที่เราต้องการจะบอกตัวเองว่าไปถึงไหนแล้ว

ก็ปรากฏว่าตลอดทั้งสัปดาห์นี่หาไม่เจอ ฟ้าไม่เปิด แล้วขากลับก็นั่งเครื่องบินผ่าน เห็นยอดเขาอยู่ตรงหน้าต่าง เพราะฉะนั้นบางทีสิ่งที่เราค้นหามันไม่ได้อยู่ไกลตัว บางทีอาจจะไม่ต้องใช้วิธีวิจิตรพิสดาร แต่คนเรามักจะไม่ค่อยพอใจอะไรในตัวเอง มองข้ามสิ่งต่างๆ ที่ดีงาม หรือสิ่งต่างๆ ซึ่งเรามีอยู่แล้ว เห็นอยู่แล้ว บางทีมนุษย์ก็ต้องเป็นอย่างนั้น ใช้เส้นทางยอกย้อนวกวนมากมายเพื่อจะบอกตัวเองว่า จริงๆ แล้วที่ของเราอยู่ตรงนี้ หรือสิ่งที่เราพอใจ คนที่เราพอใจอยู่ตรงนี้

นี่ก็เป็นเรื่องที่ว่าจะต้องมีวิบากกรรมมากน้อยแค่ไหน อย่างบางคนนี่ไม่เคยเรียนรู้เรื่องความรัก รักตัวเองมากมายแต่บอกว่ารักคนอื่น ก็ต้องเปลี่ยนเป้าหมายแห่งความรักวันละรอบสองรอบ ฉะนั้นบางรอบมันก็ไม่ค่อยสมหวัง ฉะนั้นบางรอบก็ล้มเหลว ถ้าวันหนึ่งไม่เรียนรู้ว่าคุณกำลังสับสนถึงความรักตัวเองกับรักผู้อื่น มันก็จะต้องเป็นเช่นนี้อยู่ แต่ถ้าวันหนึ่งได้เรียนรู้ จะพบว่ารักแท้มีอยู่ จริงๆ คุณพบตั้งนานแล้ว แต่คุณกำลังเวียนไปทั่วโลก อะไรทำนองนั้น ผมพูดทิ้งไว้เป็นนามธรรมก็แล้วกัน

คมสัน นันทจิต: ถ้าเราผ่านพบไม่ผูกพัน ความรักในนิยามของอาจารย์ตอนนี้เป็นอย่างไร

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล: กว่าผมจะมาถึงวันนี้ ผมก็ทำในสิ่งที่ผิดมาเยอะ ผมคิดอย่างนี้ว่า ความรักแท้ ที่ผมอ่านมาตั้งหมด โอโชก็ใช่ อ่านของมหายานก็ใช่ อ่านของคริสต์ก็ใช่ เขาบอกว่ารักแท้คือความรักที่ไม่มีเงื่อนไข ซึ่งเขาหมายถึงรักทั้งในแง่ของรักเพศตรงข้าม รักมวลมนุษย์ รักเพื่อน ไม่มีเงื่อนไข ซึ่งในแง่นี้ก็คือเราต้องไม่เอาตัวเองเข้าไปถือครอง เมื่อไม่เอาตัวเองไปถือครอง เรื่องมันง่ายนิดเดียว ทุกครั้งอยากจะทำเพื่อเขาตลอดเวลา ไม่ต้องไปป่าวร้องว่าฉันทำให้เธอสามอย่าง เธอต้องกลับมาห้าอย่าง อย่างนี้ตีกันตาย ซึ่งคนจะมีจิตวิญญาณถึงระดับนั้นไม่ใช่เรื่องง่ายๆ มันต้องฝึกฝน ในทางจิตวิญญาณก็เหมือนวิทยายุทธ์ ถ้าคุณไม่ฝึกเลย แล้วอยู่ดีๆ จะกระโดด ไม่มีทางทำได้ มันต้องมาตามลำดับขั้น

ผมอยากจะบอกว่า มันเหมือนกับเส้นผมบังภูเขา เวลาพูดถึงความรัก คนทั่วไปเข้าใจอีกแบบหนึ่ง ฉันรักเธอ เธอรักฉันทั้งวัน เราอยู่ด้วยกัน อย่าไปยุ่งกับคนอื่น อะไรอย่างนี้ ต้องเป็นของกันและกัน ผูกโซ่ทองร้อยไว้ด้วยกัน ผมมีรูปถ่ายอยู่รูปหนึ่งในหนังสือ รูปนั้นผมตั้งชื่อว่า Love คือเสาสองต้นที่มัดกันด้วยเชือก คือมัดกันไว้จนตายกันไปข้างหนึ่ง หรือตายไปพร้อมๆ กัน ซึ่งมันเป็นการเข้าใจผิดเกี่ยวกับความรัก

ความรัก ถ้าเราถือว่าเราคือผู้ให้โดยไม่เรียกร้องกลับ และเราคือคนที่ปรารถนาดีต่อคนที่เรารัก หนึ่ง มันไม่มีวันสิ้นสุด ไม่ว่าเขาจะทิ้งเราไป หรือเขาจะทำไม่ดีกับเรา มันก็แฝงไว้ด้วยความเมตตา กรุณา และอุเบกขา แต่ขณะเดียวกันเราต้องฝึกตัวเองว่าเราต้องไม่มีข้อเรียกร้อง

ล่าสุดผมอ่านหนังสือที่ชื่อ Conversation with God มีสามเล่มจบ ผมแนะนำให้อ่าน ใครที่อ่านภาษาอังกฤษได้ เสียดายไม่มีการแปล เป็นการตีความคริสต์ศาสนาใหม่หมด และคนเขียนยืนยันว่าเขาเขียนหนังสือเหล่านี้ เขาคุยกับพระผู้เป็นเจ้าอย่างแท้จริง

ในเล่มที่สามเขาเขียนไว้ว่า love everyone need no one รักคนทุกคน ผมไม่ได้หมายถึงชู้สาวนะ คุณอย่าตีความผิด แต่ไม่จำเป็นต้องมีใครซักคน ซึ่งไม่ได้หมายความว่าเป็นความห่างเหิน แต่หมายความว่าอย่าไปปักหลักเรียกร้องจะเอาอย่างนู้น จะเอาอย่างนี้ ถึงเขาไม่มาหาเราก็อยู่ได้ เพราะเราไม่มีข้อเรียกร้องต่อผู้ใด ซึ่งฟังดูแล้วมันดูแห้งแล้ง แต่จริงๆ แล้วไม่ใช่ มันเป็นการฝึกตัวเองที่จะเป็นฝ่ายให้ ซึ่งการฝึกตัวเองให้เป็นฝ่ายให้ แท้จริงแล้วก็คือกลยุทธ์ในการสลายตัวตนอีกแบบหนึ่ง

เมื่อวานแวบไปดู The Village Album ที่ตั้งใจจะดูตั้งแต่เห็นหนังตัวอย่าง

แล้วก็ไม่ผิดหวัง

อยากจะนั่งนิ่งๆ เขียนอะไรเก็บเอาไว้บ้าง

แต่ช่วงนี้สภาวะทางอารมณ์และจิตใจกำลังอยู่ในช่วงไม่ปกติ คือยังนิ่งไม่พอ หลายเดือนมานี้จึงแทบเขียนอะไรเป็นชิ้นเป็นอันไม่ได้เลย ทำให้ตอนนี้ต้องคิดอย่างหนักหน่วงว่าจะเอายังไงต่อดี

ความจริงหนังแบบนี้มีประโยชน์ ถ้าได้ดูก็จะได้คิดไปต่างๆ นานา ทั้งแบบฟุ้งซ่านและไม่ฟุ้งซ่าน

ประเด็นหนึ่งของหนังเรื่องนี้คือผลกระทบที่เกิดขึ้นจากโครงการของรัฐ ในกรณีนี้คือเรื่องเขื่อน

ถึงแม้หนังจะไม่ได้พูดถึงเรื่องเขื่อนตรงๆ และใช้การบันทึกภาพผู้คนในหมู่บ้านที่ได้รับผลกระทบจากการสร้างเขื่อนเป็นประเด็นหลัก แต่เพียงเท่านี้ หนังก็สามารถทำหน้าที่สื่อสารเรื่องราวได้มากมายหลากหลาย ไล่ตั้งแต่ปัญหาชีวิตของปัจเจกบุคคล ครอบครัว หมู่บ้าน จนกระทั่งเรื่องราวที่โยงใยอยู่กับเมืองและชนบท

เรื่องเล็กๆ ของแม่เฒ่าเพียงคนเดียว บางทีก็สามารถสะท้อนภาพโครงสร้างของสังคมโดยรวมได้

เหมือนกับที่ภาพถ่ายเพียงภาพเดียว ก็อาจจะเก็บงำเรื่องราวที่ผ่านมาได้เป็นร้อยเป็นพันปี

ดูหนังแล้วก็หันกลับมามองตัวเอง

ในวันที่เริ่มรู้สึกว่าอายุมากขึ้นทุกวัน ผมคิดหนักว่าควรจะดำเนินชีวิตต่อไปแบบไหนดี เพื่อว่าในวันหนึ่งข้างหน้า จะได้ไม่ต้องมานั่งเสียดายว่าไม่น่าใช้ชีวิตแบบที่ผ่านมาเลย

คิดไปคิดมาก็พาลไปคิดถึงเรื่องอื่น สรุปแล้วก็ยังไม่ได้คำตอบเสียที

เมื่อคืนวันพุธได้รับข่าวดีว่าน้ำกำลังจะไหลรินเข้าใต้ถุนบ้านแล้ว เย็นวันพฤหัสฯ พ่อแม่พี่น้องเลยจัดแจงเตรียมตัวกลับไปช่วยกันขนของหนีน้ำ

ระหว่างทาง ลุงเปิดเทปบันทึกการแสดงสดหนุ่มบาว-สาวปานฟังบนรถ

ฟังไปฟังมาก็ได้ยินเพลงนี้ ตั้งใจฟังเนื้อร้องแล้วเห็นว่าเข้าท่าดี คาดว่าหมู่มวลสมาชิกคงยังไม่ค่อยได้ฟังกัน วันนี้เลยเอาเนื้อร้องมาฝาก โอกาสปะเหมาะ บรรยากาศเอื้ออำนวย หวังว่าคงได้ร้องเพลงนี้ร่วมกันให้สมอุรา (เพราะหลายคน ถึงแม้จะยังไม่ใช่ "รุ่นใหญ่" แต่ก็ "อยากมีใครสักคนมาคอยแคร์"--หัวเราะ)


ชื่อเพลง: รุ่นใหญ่

อัลบั้ม: หนุ่มบาว-สาวปาน

ศิลปิน: ยืนยง โอภากุล

ประเภท: อัลบั้มภาคพิเศษ

คำร้อง : สุทธิพงษ์ สมบัติจินดา

ทำนอง: วุฒิชัย สมบัติจินดา

เนื้อเพลง:

กี่สิบหนาวแล้วกี่สิบฝน พ้นมากี่ฤดู
จากหนุ่มน้อยก็ก้าวมาสู่ วันเลี่ยมทองของวัย
รุ่นหนุ่ม รุ่นสาว... เรียก...เรารุ่นใหญ่
แต่ไม่มีใคร เข้าใจจริง

* แก่ก็เหงา ยิ่งแก่ยิ่งเหงา เก๋าแต่กร่อยข้างใน
เหนื่อยกับงานยังฝันถึงไหล่ ใครให้ยืมซบอิง
เหมือนสุข...หัวใจ พร้อม...ไปทุกสิ่ง
แต่ความจริง น่ะโครตเหงา

ได้แต่ยืน มองพระจันทร์ ทุกคืนดึกดื่นไปยันเช้า
ยิ่งได้เห็นฟ้าที่ไร้ดาว หัวใจเก่าเก่าก็ถอนใจ

อยากมีใครสักคนมาคอยแคร์ ดูแลหัวใจชรา
รุ่นนี้คงเหลือเวลา ไม่มากไม่มายเท่าใด
อยากมีใครสักคนมาเคลียคลอ รอเติมเชื้อฝืนให้ไฟ
ให้โลกรู้ว่ารุ่นใหญ่... ก็ใจเปลี่ยว

ผ่านชีวิตบนทางที่ยาวไกล หัวใจมันอ่อนมันล้าเกิน
ให้เดินคนเดียวมันเหงาเกินไป *

ใครจะรักรุ่นใหญ่ ใครจะสนคนแก่
ใครที่พร้อมจะเข้าใจ ใครจะรักรุ่นใหญ่
พอจะมีบ้างไหม อยากจะขออุ่นหัวใจ

กี่สิบหนาว แล้วกี่สิบฝน พ้นมากี่ฤดู
จากหนุ่มน้อยก็ก้าวมาสู่ วัยเลี่ยมทองของวัย
แก่ก็เหงา ยิ่งแก่ยิ่งเหงา เก๋าแต่กร่อยข้างใน

วันอาทิตย์ที่ 3 กันยายน 2549 เดินไปเจอ "หยิบสิบ" ชุดแคลสสิกที่เคยฟังตั้งแต่เด็กๆ โดยบังเอิญที่ห้างค้าปลีกต่างชาติ ตั้งแต่วันจันทร์ที่ 4 ก็เปิดฟังแล้วฟังอีกที่สำนักงานบ้านสีฟ้าจนคนอื่นๆ คงนึกด่าในใจ

แต่ยิ่งฟังก็ยิ่งสบายใจ ดูเหมือนยิ่งอายุมากขึ้นก็ยิ่งอยากกลับไปฟังของเก่าๆ

"บ้านนาป่าร้าง" ของไอ้หนุ้มบ้านหนองสาหร่าย ฟังแล้วอยากออกตามหาน้องนางบ้านนาในทันใด


บ้านนาป่าร้าง/นิค นิรนาม, อัลบั้ม: นิรนาม หยิบสิบ, วางแผง (ซีดี): 1 มกราคม 2543

แสงจันทร์อันกระจ่าง เคยได้แนบแอบนาง พลางผิวขลุ่ยเป็นเพลง

เสียงสะอื้น ฟังระรื่นวังเวง น้องไม่ร้องบรรเลง ให้ข้าสุขใจ...


แต่มาบัดนี้แสนเศร้า เหลือเพียงผ้ากับเงา เมื่อจันทร์ฉาย

บ้านนาเหมือนเป็นป่าร้าง เห็นแต่กองฟางขาวโพลนเรียงราย

น้องนางเจ้าลืมกลิ่นโคลนสาปควาย ลืมไอ้หนุ่มบ้านหนองสาหร่าย เสียแล้วหนา

ลืมแม้กระทั่งไอ้ทุย เจ้าลืมเสียงขลุ่ยแห่งบ้านนา

ลืมที่จันทร์แจ่มฟ้า เจ้ามา โถข้า ริมกองฟาง...


ข่าวคราวตัวเจ้าหรือนั่น เห็นเขาลือเล่ากัน ตำถากถาง

ภาพลอยหัวใจชอกช้ำ เพราะถ้อยปรักปรำเขาลือทั้งบาง

เขาลือ เองชั่วปล่อยตัวตามทาง มีผัวใหม่เปลี่ยนไปมิสร่าง เสื่อมราศรี

เอ็งช้ำเพราะชายบางกอก ถูกคนหลอนหลอก จนสิ้นดี

คนที่เอ็งเกลียดนี้ ยังมีหัวใจคอยเอ็งมา...

....................

แถมด้วย "วิมานดิน" สำหรับลูกผู้ชาย (ที่) เกิดมาทำไมต้องมีเมียจ้า!

วิมานดิน/แอ๊ด คาราบาว, อัลบั้มเดี่ยวชุดที่ 8 เดอะแมนซิตี้ไลอ้อน (มีนาคม 2537)

(ไม่ได้เป็นตุ๊ด ไม่ได้เป็นตุ๊ด)

อกหักอีกแล้ว อีกแล้ว เจ้าสกุณา

แม่น้องนางบ้านป่าจากมา แล้วกลายเป็นอื่น

ทำดวงใจน้อยน้อยเหม่อคอย อยู่ข้ามวันคืน

ฟ้าฝนสะอื้นลมร้อน แห้งเหี่ยวใจหาย

ดวงใจดวงนี้บอบช้ำด้วยความโดดเดี่ยว

เหมือนข้าวรอเคียวผืนนา เฝ้าคอยคันไถ

มันเป็นวันอับเฉาสุดเหงา จับขั้วหัวใจ

โถลูกผู้ชายทำไม เกิดมาต้องมีเมีย


จะหาเมียซักคน (จะหาเมียซักคน) รวยจนไม่สนใจ (รวยจนไม่สนใจ)

จะรักไปจนตาย (จนตาย) ริ้นไรไม่ให้ตอม (ไม่ได้เป็นตุ๊ด ไม่ได้เป็นตุ๊ด)

ชีวิตเราจะหลอมรวม (ชีวิตเราจะหลอมรวม) จุดร่วม สงวนจุดต่าง (จุดร่วม สงวนจุดต่าง)

ถือไม้เท้าเคียงข้าง (เคียงข้าง) สร้างวิมานชาวดิน (ไม่ได้เป็นตุ๊ด ไม่ได้เป็นตุ๊ด) (ไม่ได้เป็นตุ๊ด) (ไม่ได้เป็นตุ๊ด)

การก่อรูปของขบวนการชาตินิยมในเวียดนาม ภายหลังการยึดครองของฝรั่งเศสจนถึงการประกาศเอกราชในปี 1945 (2)


การก่อตัวของขบวนการคอมมิวนิสต์และขบวนการชาตินิยมอื่นๆ

การต่อต้านฝรั่งเศสในช่วงแรกนั้นนำโดยกลุ่มปัญญาชนขงจื้อซึ่งเป็นกลุ่มที่มีโอกาสได้รับการถ่ายทอดสำนึกการต่อต้านต่างชาติผ่านทางประวัติศาสตร์นิพนธ์มากที่สุด นอกจากนี้ยังได้รับผลกระทบจากระบบการบริหารของฝรั่งเศสโดยตรง เนื่องจากโครงสร้างทางสังคมได้เปลี่ยนแปลงจากระบบอุปถัมภ์ระหว่างขุนนางขงจื้อกับสามัญชนเป็นระหว่างเจ้าอาณานิคมกับชาวพื้นเมือง กลุ่มปัญญาชนขงจื้อจึงเป็นผู้เสียผลประโยชน์จากการปกครองของฝรั่งเศส แนวทางการต่อสู้นั้นเน้นการโค่นล้มระบอบการปกครองแบบใหม่ของฝรั่งเศสและฟื้นฟูระบอบการปกครองภายใต้จักรพรรดิแบบเดิมขึ้นมาอีกครั้ง(19)

ขบวนการเคลื่อนไหวต่อต้านฝรั่งเศสในระยะแรกที่สำคัญขบวนการหนึ่งคือ ขบวนการเกิ่นเวือง (Can Vuong Movement) ขบวนการนี้ก่อตัวขึ้นภายหลังการสวรรคตของจักรพรรดิตื่อดึ๊กในปี 1883 นำโดยผู้สำเร็จราชการโตนเทิ้ดเทวี๊ยด (Ton That Thuyet) ขบวนการนี้พยายามเรียกร้องให้ประชาชนสนับสนุนสถาบันกษัตริย์ด้วยการต่อสู้กับฝรั่งเศส การเรียกร้องดังกล่าวทำให้เกิดการลุกขึ้นสู้ในหลายๆ พื้นที่ นำโดยนักปราชญ์ที่ทำการรวบรวมอาสาสมัครและก่อตั้งเป็นกองกำลังรบกระจายไปทั่วดินแดน

อย่างไรก็ตาม ถึงแม้จะทำการรบยืดเยื้อเป็นเวลากว่า 40 ปี คือนับตั้งแต่ปี 1858 จนถึงปี 1896 ขบวนการผู้รักชาติชาวเวียดนามก็ถูกฝรั่งเศสปราบปรามลงได้สำเร็จ การต่อต้านฝรั่งเศสในระยะแรก (ครึ่งหลังของศตวรรษที่ 19) มีผู้ตั้งข้อสังเกตดังนี้(20)

ประการแรก การต่อสู้ภายหลังการยึดครองของฝรั่งเศสในระยะแรกนั้น โลกทัศน์ในการต่อสู้ของประชาชนยังผูกติดกับระบบเดิม คือในสมัยการต่อต้านการรุกรานของจีน เป้าหมายของการต่อสู้จึงจำกัดอยู่ที่การขับไล่ฝรั่งเศสและฟื้นฟูระบบเดิม

ประการที่สอง จุดอ่อนที่สำคัญของการต่อต้านฝรั่งเศสคือ การขาดศูนย์กลางที่จะชี้นำการต่อสู้ ขบวนการผู้รักชาติต่างรวมกลุ่มของตนเองก่อกบฏเป็นจุดๆ ขาดการประสานร่วมมือกัน ทำให้ฝรั่งเศสปราบปรามได้ง่าย

ประการที่สาม จักรพรรดิและขุนนางเวียดนามไม่สามารถแสวงหาความร่วมมือจากประชาชนระดับล่างได้อย่างกว้างขวาง เมื่อเทียบกับความสำเร็จของขบวนการชาตินิยมในสมัยต่อมา เพราะระบอบการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ได้แบ่งแยกชนชั้นผู้ปกครองออกจากประชาชน องค์จักรพรรดิไม่เคยเรียกร้องขอความช่วยเหลือจากประชาชน ส่วนหนึ่งคงเกรงว่าประชาชนจะโค่นล้ม โดยเฉพาะหลังจากที่ราชวงศ์เหวียนปราบกบฏไตเซินลงได้ ในขณะเดียวกัน ประชาชนก็ยังคงถือหลักปฏิบัติตามธรรมเนียมแบบเก่า โดยปล่อยให้จักรพรรดิและขุนนางเป็นผู้กำหนดชะตากรรมของตนและประเทศชาติ ช่องว่างระหว่างราชสำนักกับประชาชนทำให้การร่วมมือกันต่อต้านฝรั่งเศสไม่มีประสิทธิภาพ

ประการที่สี่ ในช่วงครึ่งหลังของศตวรรษที่ 19 แรงกดดันทางเศรษฐกิจยังมีไม่มากนัก เพราะฝรั่งเศสยังไม่สามารถจัดวางระบบได้อย่างเต็มที่ ประชาชนจึงไม่ได้เข้าร่วมเป็นจำนวนมากเหมือนในระยะต่อมา

ประการที่ห้า บรรดาขุนนางในราชสำนักต่างพยายามใช้องค์จักรพรรดิเป็นศูนย์รวมจิตใจในการต่อต้านฝรั่งเศส(21) แต่เมื่อฝรั่งเศสมักจะเลือกเชื้อพระวงศ์ที่ด้อยคุณภาพมาเป็นจักรพรรดิ และอาศัยสถาบันนี้เป็นเครื่องมือในการแสวงหาผลประโยชน์ในเวียดนาม จึงทำให้ความศรัทธาในองค์จักรพรรดิเสื่อมลงจนไม่สามารถเป็นศูนย์รวมจิตใจของประชาชนได้อีก

จากความล้มเหลวของขบวนการต่อต้านฝรั่งเศสในช่วงปลายศตวรรษที่ 19 จึงกลายเป็นบทเรียนสำคัญของชาวเวียดนาม ปัญญาชนจำนวนหนึ่งเริ่มตั้งคำถามต่อสถาบันการปกครองของเวียดนามในช่วงก่อนตกเป็นอาณานิคม และเริ่มตระหนักว่าการเผชิญหน้ากับฝรั่งเศสด้วยกำลังโดยตรงเช่นเดียวกับที่เคยต่อต้านจีนมานับพันปี คงไม่ประสบความสำเร็จโดยง่าย เนื่องจากฝรั่งเศสมีอำนาจและความก้าวหน้าเหนือกว่าเวียดนามมาก อีกทั้งระบบของเวียดนามแต่เดิมเป็นระบบที่ไม่สอดคล้องกับสถานการณ์โลก และการต่อสู้ตามแนวทางเดิมไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอ พวกเขาจึงมองหาแนวทางใหม่ที่ไม่ได้เป็นเพียงการขับไล่ฝรั่งเศสออกไปเท่านั้น หากยังเป็นแนวทางที่จะสถาปนาประชาคมเวียดนามในรูปแบบใหม่ด้วย(22)

ชาวเวียดนามมีโอกาสรับรู้แนวความคิดและเรื่องราวเกี่ยวกับการต่อต้านระบบอาณานิคมจากภายนอกน้อยมาก เพราะฝรั่งเศสพยายามปิดกั้น โดยไม่ยอมให้แนวความคิดหรือทฤษฎีใดๆ ที่อาจเป็นภัยต่อระบบอาณานิคมแพร่หลาย อย่างไรก็ตาม ปัญญาชนเวียดนามสามารถเรียนรู้แนวความคิดตะวันตกได้โดยผ่านช่องทางอื่นๆ ช่องทางที่สำคัญคือการเรียนรู้ผ่านงานเขียนของปัญญาชนชาวจีนที่เผยแพร่เข้าสู่เวียดนามทางตอนเหนือของประเทศ และการเรียนรู้จากการที่ชาวเวียดนามได้เดินทางไปสัมผัสกับตะวันตกโดยตรง

แนวความคิดของนักปฏิรูปชาวจีนที่มีอิทธิพลต่อปัญญาชนเวียดนามมากที่สุดคือ แนวความคิดของคังยู่เหวย (K’ang Yu-wei) และเหลียงฉี่เฉา (Liang Ch’i-ch’ao) ทั้งคู่มีแนวคิดเช่นเดียวกับนักปฏิรูปของประเทศอื่นๆ ในแถบเอเชียและแอฟริกาว่าจะต้องสร้างประชาคมขึ้นมาใหม่ เพื่อให้ชาติรอดพ้นจากอิทธิพลของจักรวรรดินิยมตะวันตก โดยกระตุ้นให้ขบวนการปฏิรูปมุ่งฟื้นฟูสังคมจากสังคมดั้งเดิมตามจารีตประเพณี ให้กลายเป็นสังคมที่ทันสมัย

ในขณะที่ปัญญาชนเวียดนามเปิดรับแนวความคิดจากภายนอกมากขึ้น แนวความคิดเรื่องความรักชาติและชาตินิยมในเวียดนามก็เริ่มเปลี่ยนแปลงไป แต่เดิมชาวเวียดนามจะแสดงความรู้สึกในลักษณะของ “ความจงรักภักดีต่อกษัตริย์” (trung quan) ขณะที่ “ชาติ” (quoc) เป็นส่วนหนึ่งของกษัตริย์ เพราะกษัตริย์เป็นเจ้าของประเทศ ดังนั้นเมื่อจงรักภักดีต่อกษัตริย์ก็เท่ากับรักชาติด้วย แต่ในช่วงศตวรรษที่ 20 กษัตริย์มีความสำคัญน้อยลง ขณะที่ความรู้สึก “รักชาติ” (ai quoc) เข้ามาแทนที่ โดยมีความคิดว่ากษัตริย์เป็นเพียงผู้นำที่มีอำนาจ เมื่อสิ้นอำนาจ กษัตริย์หรือผู้นำนั้นก็ต้องจากไป หากแต่ชาติจะต้องดำรงคงอยู่ไม่เปลี่ยนแปลง(23)

ความพอใจของนักปราชญ์เริ่มที่จะไม่หยุดอยู่แค่เพียงการต่อต้านการรุกราน และสนับสนุนอิสรภาพของชาติภายหลังการก่อตั้งรัฐบาลกษัตริย์และอุดมการณ์ขงจื้อเช่นในอดีตเท่านั้น พวกเขาเริ่มยื่นข้อเสนอแผนการสำหรับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและอุดมการณ์ โดยกลุ่มนักปราชญ์ได้แบ่งออกเป็นฝ่ายที่ยึดถือประเพณีโบราณ และเสนอแผนการปฏิรูปต่อรัฐบาลอาณานิคม ส่วนอีกฝ่ายเริ่มแสวงหาแนวทางการต่อสู้และอุดมการณ์ใหม่ พร้อมๆ กับเตรียมการต่อสู้ด้วยกำลังอาวุธ(24)

ในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 ได้มีขบวนการชาตินิยมในความเข้าใจ “ชาติ” แบบใหม่เกิดขึ้นมากมาย ผู้นำขบวนการผู้รักชาติในระยะแรกมักจะเป็นผู้ที่เคยอยู่ร่วมเหตุการณ์ต่อต้านฝรั่งเศสของขบวนการเกิ่นเวือง ผู้นำคนสำคัญที่สุดคือ ฟานโบ่ยเจิว (Phan Boi Chau) ซึ่งในช่วงทศวรรษ 1900 ได้เริ่มปรับแนวทางการต่อสู้ใหม่ โดยจัดตั้งขบวนการยวีเตินเห่ย (Duy Tan Hoi) ขึ้นเมื่อปี 1904 โดยมีเจ้าชายเกื่องเดะเป็นประธาน เหตุที่ฟานโบ่ยเจิวเลือกเชื้อพระวงศ์มาเป็นผู้นำขบวนการก็เพราะต้องการได้รับการสนับสนุนจากเชื้อพระวงศ์และขุนนางเก่า ขบวนการยวีเตินเห่ยมีการกล่าวถึงแนวความคิด “รักชาติ” ตามความเข้าใจในปัจจุบันเป็นครั้งแรก(25) และมีแนวทางต่อต้านฝรั่งเศสด้วยวิธีรุนแรง

ตลอดระยะเวลาเกือบ 20 ปี ฟานโบ่ยเจิวได้ทุ่มเทชีวิตให้กับการต่อต้านฝรั่งเศส เขาเป็นบุคคลที่ฝรั่งเศสถือว่าเป็นนักปฏิวัติที่อันตรายมากที่สุด(26) วิถีชีวิตทางการเมืองของเขาสิ้นสุดลงเมื่อเขาถูกจับตัวในปี 1925

“จุดจบในวิถีของเขาแสดงให้เห็นความล้มเหลวของขบวนการปฏิวัติ ซึ่งเป็นขบวนการที่ได้รับแรงกระตุ้นทางการเมืองจากชนชั้นสูงในชาติแต่เพียงอย่างเดียว ในฐานะที่โจ (เจิว) เป็นผู้ก่อตั้ง เขาไม่เพียงละเลยปัญหาที่จะเข้าถึงชาวนาที่อดอยากและกระวนกระวายโดยตรง แต่ละเลยการขยายตัวออกเป็นการปฏิวัติประชาชน...”(27)

อย่างไรก็ตาม ยังมีขบวนการผู้รักชาติบางกลุ่มที่เห็นว่าควรจะร่วมมือกับฝรั่งเศสเพื่อพัฒนาเวียดนามทั้งในด้านการเมืองและสังคม ซึ่งนำโดยฟานจูตรินห์ (Phan Chu Trinh) ฟานจูตรินห์ไม่เห็นด้วยกับการต่อสู้ด้วยวิธีรุนแรง เขาเห็นว่าการปฏิรูปโดยร่วมมือกับฝรั่งเศสเป็นหนทางที่ดีที่สุด เพราะเวียดนามยังมีระดับวัฒนธรรมที่ต่ำกว่ายุโรป และยังไม่พร้อมที่จะนำระบอบประชาธิปไตยมาใช้ ในปี 1906 ฟานจูตรินห์ทำหนังสือเปิดผนึกถึงข้าหลวงใหญ่ ปอล โบว์ เพื่อเรียกร้องให้ฝรั่งเศสทำการปฏิรูปเวียดนาม โดยเฉพาะให้ยกเลิกสถาบันกษัตริย์และระบบราชการแบบจีน แต่ก็ไม่ได้รับการตอบสนองใดๆ

ท้ายที่สุด การเคลื่อนไหวทั้งสองแนวทางต่างก็ประสบความล้มเหลว เนื่องจากกลไกการปราบปรามของฝรั่งเศสมีประสิทธิภาพสูง และถึงแม้ว่าการจัดองค์กรของนักชาตินิยมในช่วงนี้จะมีระบบมากกว่าขบวนการเกิ่นเวืองในอดีต แต่ก็ยังไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอที่จะท้าทายอำนาจของฝรั่งเศส เพราะการที่ไม่ให้ความสำคัญกับการได้รับการสนับสนุนจากประชาชน ทำให้ไม่สามารถสร้างฐานสนับสนุนในหมู่ชาวเวียดนามได้อย่างเพียงพอ ตลอดจนยังได้รับอิทธิพลจากแนวทางการต่อสู้แบบดั้งเดิมที่เน้นการลุกฮือเป็นจุดๆ มากกว่าการวางแผนปฏิบัติการทั่วประเทศอย่างเป็นระบบ(28)


การเข้ามาของอุดมการณ์คอมมิวนิสต์

ในขณะที่นักชาตินิยมในช่วงแรกรับแนวคิดมาจากจีน ขบวนการผู้รักชาติในระยะต่อมาก็มีโอกาสได้ศึกษาแนวความคิดของตะวันตกจากหนังสือที่ลักลอบส่งมาจากยุโรปหรือมีโอกาสเดินทางไปสัมผัสกับตะวันตกโดยตรง เช่น กลุ่มนักศึกษาที่ไปเรียนในฝรั่งเศส ชาวเวียดนามที่ถูกเกณฑ์ไปรบในสงครามโลกครั้งที่ 1 ตลอดจนชาวเวียดนามที่ทำงานให้กับฝรั่งเศสและมีโอกาสเดินทางไปต่างประเทศ จากการได้เรียนรู้แนวคิดของตะวันตก ทำให้พวกเขาจำนวนหนึ่งต้องการให้เวียดนามมีเอกราชและก้าวหน้าแบบตะวันตก การเคลื่อนไหวหนึ่งก็คือ การก่อตั้งพรรครัฐธรรมนูญขึ้นในปี 1923 โดยพรรคเรียกร้องให้มีกฎหมายหนังสือพิมพ์ที่เสรีมากขึ้น ให้โอกาสชาวเวียดนามมีตำแหน่งทางการเมืองมากขึ้น ให้กำหนดคุณสมบัติในการทำงานด้านกฎหมายที่เปิดกว้างมากขึ้น ฯลฯ แต่ก็ไม่ได้รับการตอบสนองจากฝรั่งเศสเท่าไรนัก

กลุ่มนักชาตินิยมที่สำคัญกลุ่มหนึ่งคือ ขบวนการคอมมิวนิสต์ ซึ่งมีผู้นำคนสำคัญคือ เหงียนอ๊ายก๊วก (Nguyen Ai Quoc) ที่ต่อมาใช้ชื่อว่า โฮจิมินห์ ถึงแม้กลุ่มนี้จะรวมตัวกันเป็นองค์กรในปี 1925 แต่อุดมการณ์คอมมิวนิสต์ได้เข้าสู่เวียดนามก่อนหน้านั้นแล้ว โดยมีองค์การคอมมิวนิสต์สากลหรือโคมินเทิร์น (Comintern)(29) เป็นผู้ประสานงาน

อุดมการณ์คอมมิวนิสต์เริ่มเข้าสู่เวียดนามตั้งแต่ปี 1903 เมื่อมีการประชุมพรรคกรรมกรสังคมประชาธิปไตยรัสเซีย (The Russian Social Democratic Workers Party) เนื่องจากการประชุมครั้งนี้เป็นจุดเปลี่ยนที่สำคัญในประวัติศาสตร์การปฏิวัติของชนชั้นกรรมาชีพทั้งในรัสเซียและในหลายประเทศรวมทั้งเวียดนาม(30) มีหลักฐานบ่งชี้ว่า โฮจิมินห์น่าจะเริ่มศึกษาแนวความคิดมาร์กซ์-เลนินอย่างจริงจังตั้งแต่ปลายปี 1919 ระหว่างที่อยู่ในฝรั่งเศส เพื่อเตรียมตัวเข้าร่วมประชุมสมัชชาพรรคสังคมนิยมฝรั่งเศสที่เมืองตูร์ (Tours) ซึ่งจะจัดขึ้นในปีต่อมา อย่างไรก็ตาม หลักฐานที่ยืนยันว่าอุดมการณ์คอมมิวนิสต์ได้เข้าสู่เวียดนามอย่างแน่นอนคือ รายงานของทางการฝรั่งเศสในปี 1920 ที่ระบุว่าฝรั่งเศสเนรเทศชาวรัสเซียออกจากอินโดจีน เพราะนำแนวความคิดมาร์กซ์-เลนินเข้าไปเผยแพร่ในไซ่ง่อน จึงอาจกล่าวได้ว่า อุดมการณ์คอมมิวนิสต์ได้เข้าสู่เวียดนามอย่างเป็นระบบตั้งแต่ปี 1920 เป็นต้นมา ทั้งนี้เนื่องจากปัจจัยที่สำคัญ 2 ประการคือ การขยายตัวของแนวความคิดสากลนิยมในขบวนการคอมมิวนิสต์ยุโรป และความพยายามแสวงหาแนวทางการต่อสู้แบบใหม่ของนักชาตินิยมเวียดนาม(31)

โฮจิมินห์เป็นบุคคลที่โดดเด่นที่สุดในบรรดานักชาตินิยมที่ได้รับอิทธิพลจากแนวความคิดคอมมิวนิสต์ บทเรียนทางการเมืองที่สำคัญของโฮจิมินห์มี 2 ช่วง ช่วงแรกคือในระหว่างที่เขาอยู่ในฝรั่งเศส ในปี 1919 เขาได้ยื่น “ข้อเรียกร้องของชาวอันนัม” (Revendications du Peuple Annamite) ต่อที่ประชุมสันติภาพแวร์ซายส์ หลังจากที่สงครามโลกครั้งที่ 1 สิ้นสุดลง ข้อเรียกร้องของเขาได้รับการตีพิมพ์ในหนังสือเลอเปิ้ปป์ (Le Peuple – ประชาชน) แต่ข้อเรียกร้องของประชาชนในประเทศอาณานิคมก็ไม่ได้รับความสนใจจากประเทศมหาอำนาจแต่อย่างใด โฮจิมินห์จึงได้ข้อสรุปว่าจะไม่มีการประนีประนอมระหว่างเจ้าอาณานิคมและดินแดนอาณานิคม ตลอดจนการโค่นล้มระบบอาณานิคมจำเป็นต้องใช้มาตรการรุนแรง ช่วงที่สองคือ เมื่อเขาเข้าร่วมประชุมสมัชชาพรรคสังคมนิยมฝรั่งเศสที่เมืองตูร์ ในเดือนธันวาคม ปี 1920 และได้ร่วมเป็นสมาชิกผู้ก่อตั้งพรรคคอมมิวนิสต์ฝรั่งเศสที่แยกตัวออกจากพรรคสังคมนิยม

โฮจิมินห์มีความประทับใจเลนินในฐานะที่เป็นผู้รักชาติที่ยิ่งใหญ่ และเริ่มศึกษางานของเลนินในปี 1920 โดย “แนวความคิดเกี่ยวกับปัญหาแห่งชาติและอาณานิคม” ของเลนินมีอิทธิพลต่อแนวความคิดของเขาอย่างมาก หลังจากนั้นเขาก็ร่วมกับพรรคคอมมิวนิสต์ฝรั่งเศสจัดตั้งสหภาพของชาวอาณานิคมขึ้นในฝรั่งเศส โดยเขาเป็นผู้เขียนคำประกาศ มีความตอนหนึ่งว่า

“ในการเอาหลักลัทธิมาร์กซ์มาใช้ ประชาชนจะต้องได้รับการปลดปล่อย ในการจัดตั้งสันนิบาต (สหภาพ) ประเทศอาณานิคม โดยความสนับสนุนของสหายในประเทศใหญ่ที่เห็นอกเห็นใจต่อความปรารถนาของเรา สิ่งนี้มีความหมายเอื้ออำนวยต่อท่านทั้งหลาย ในการที่จะปลกแอกประเทศชาติของท่าน สันนิบาต (สหภาพ) นี้ ตั้งขึ้นในฝรั่งเศส โดยประชาชนจากประเทศอาณานิคมที่มีจิตสำนึกต้องการปฏิวัติ”(32)

นอกจากนี้ ในปี 1921 โฮจิมินห์ยังเป็นบรรณาธิการของหนังสือพิมพ์รายสัปดาห์ชื่อ เลอ ปาเรีย (Le Paria) นอกจากจะเผยแพร่อุดมการณ์มาร์กซ์-เลนินในหมู่ชาวอาณานิคมในฝรั่งเศสโดยเฉพาะชาวเวียดนามแล้ว เลอ ปาเรีย ยังถูกส่งไปเผยแพร่อย่างลับๆ ในประเทศอาณานิคมอื่นๆ ด้วย เลอ ปาเรีย ได้รับการต้อนรับเป็นอย่างดีจากชาวเวียดนาม และมีอิทธิพลในการปลุกระดมมวลชนสูง ชาวเวียดนามในเมืองแม่มีโอกาสรับรู้เรื่องราวการปฏิวัติเดือนตุลาคม 1917 ในรัสเซีย อีกทั้งยังได้รู้จักแนวคิดมาร์กซ์-เลนินในฐานะที่เป็นเครื่องมือต่อต้านลัทธิล่าอาณานิคมที่มีประสิทธิภาพ แนวคิดนี้จึงเผยแพร่ไปอย่างกว้างขวางในหมู่ชาวเวียดนามหัวก้าวหน้า

จะเห็นว่าการเผยแพร่อุดมการณ์มาร์กซ์-เลนินในระยะแรกยังจำกัดอยู่เฉพาะในหมู่ชาวเวียดนามที่รู้ภาษาฝรั่งเศส และยังไม่ปรากฏหลักฐานว่ามีการแปลแนวคิดดังกล่าวเป็นภาษาเวียดนามแล้วส่งกลับมาเผยแพร่ในเวียดนาม จนกระทั่งกลางปี 1923 โฮจิมินห์ได้ลอบเข้าไปในโซเวียตเพื่อร่วมประชุมชาวนาชาวไร่สากลที่กรุงมอสโก ในระหว่างการประชุม เขาได้รับเลือกเป็นตัวแทนชาวนาของประเทศอาณานิคม และแปลคำประกาศของการประชุมเป็นภาษาเวียดนามส่งกลับไปยังประเทศของตน ในปีต่อมา เขาได้เขียนบทความเกี่ยวกับแนวคิดมาร์กซ์-เลนินเป็นภาษาเวียดนามอีก 2 ชิ้น จึงอาจกล่าวได้ว่าแนวความคิดคอมมิวนิสต์เริ่มเผยแพร่อย่างจริงจังในเวียดนามราวกลางทศวรรษ 1920(33)

แม้อุดมการณ์คอมมิวนิสต์กระแสหลักจะเข้าสู่เวียดนามผ่านขบวนการโคมินเทิร์นและโฮจิมินห์ แต่ก็ปรากฏหลักฐานว่าขบวนการเตินเหวียด (Tan Viet – เวียดนามใหม่) ก็ได้รับอุดมการณ์มาร์กซิสม์เช่นกันโดยไม่ผ่านโคมินเทิร์น พรรคนี้ก่อตั้งราวปี 1925 โดยเป็นที่รวมของนักศึกษาและอดีตนักโทษการเมือง แต่ก็เป็นการรับรู้ที่จำกัด เนื่องจากฝรั่งเศสกวดขันอย่างเข้มงวดในการป้องกันไม่ให้เอกสารเกี่ยวกับแนวคิดมาร์กซิสม์เผยแพร่เข้าสู่อาณานิคม หนังสือพิมพ์ก็ไม่ได้รับอนุญาตให้ลงข่าวการปฏิวัติบอลเชวิคหรือสถานการณ์ในโซเวียต อย่างไรก็ตาม เมื่อโฮจิมินห์จัดตั้งองค์กรของขบวนการคอมมิวนิสต์ขึ้นครั้งแรกทางตอนใต้ของประเทศจีน โดยได้รับการสนับสนุนจากโคมินเทิร์น อุดมการณ์คอมมิวนิสต์ก็มีโอกาสเผยแพร่สู่ชาวเวียดนามได้มากขึ้น


จุดกำเนิดของขบวนการคอมมิวนิสต์

ผู้นำในขบวนการต่อต้านการปกครองของฝรั่งเศสในเวียดนามมีทั้งผู้นำเดิมของเวียดนามที่สูญเสียอำนาจและกลุ่มปัญญาชน โดยปรากฏออกมาในรูปของขบวนการผู้รักชาติรูปแบบต่างๆ แต่ต่อมาก็พบว่าขบวนการชาตินิยมเหล่านี้ไม่สามารถต่อต้านฝรั่งเศสได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพราะเป็นขบวนการที่อาศัยชนชั้นสูงชาวเวียดนามเป็นหลัก มากกว่าที่จะให้ความสำคัญกับการระดมพลังมวลชนให้เข้ามามีส่วนร่วม เมื่อขบวนการชาตินิยมดังกล่าวถูกฝรั่งเศสกำจัด จึงเหลือเพียงขบวนการคอมมิวนิสต์ซึ่งได้เปรียบขบวนการชาตินิยมอื่นๆ ในเวียดนามตรงที่สามารถรวมตัวกันได้อย่างกว้างขวางและค่อนข้างเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันในการที่จะต้องสืบทอดภารกิจต่อไป

ฝรั่งเศสได้ทำลายอารยธรรมดั้งเดิมของเวียดนามไปจนแทบจะหมดสิ้น โดยเฉพาะการเปลี่ยนเวียดนามจากสังคมหมู่บ้านที่เป็นปึกแผ่นและผสมผสานกลมกลืนกัน มาเป็นรัฐที่มีอำนาจควบคุมอย่างใกล้ชิดและเก็บภาษีอย่างเข้มงวด และการที่ฝรั่งเศสมีฐานสนับสนุนเพียงกลุ่มเจ้าที่ดินและขุนนางกลุ่มน้อย จึงเปิดโอกาสให้แนวความคิดใหม่ๆ โดยเฉพาะจากตะวันตกหลั่งไหลเข้าสู่เวียดนาม ซึ่งรวมทั้งอุดมการณ์มาร์กซ์-เลนินด้วย โฮจิมินห์นั้นเห็นว่าแนวคิดด้านเศรษฐกิจของเลนินสามารถนำไปสู่การปลดแอกอาณานิคมและนำมาซึ่งอำนาจรัฐ แนวคิดนี้ถือว่าขบวนการชาตินิยมที่ไม่ได้อยู่ในโลกตะวันตกมีศักยภาพที่จะเป็นพันธมิตรต่อต้านศัตรูร่วมกัน เลนินได้เสนอว่าพรรคคอมมิวนิสต์ในสังคมก่อนอุตสาหกรรมควรจะร่วมมือกับพลังชาตินิยมอื่นๆ เพื่อดำเนินการปฏิวัติตามแนวทางประชาธิปไตยทุนนิยม หลังจากนั้นพรรคคอมมิวนิสต์จะแยกตัวเองออกมาเพื่อดำเนินการปฏิวัติในขั้นต่อไปตามแนวทางสังคมนิยม(34)

ภารกิจแรกในการดำเนินงานปฏิวัติคือ การจัดตั้งองค์กรเพื่อเป็นศูนย์กลางในการระดมการสนับสนุนจากกลุ่มพลังชาตินิยมในเวียดนาม โดยในปี 1925 โฮจิมินห์จัดตั้ง “สันนิบาตเพื่อการปฏิวัติของกลุ่มคนหนุ่มเวียดนาม” หรือแทนห์เนียน (Viet Nam Thanh Nien Cach Menh Dong Chi Hoi – Thanh Nien) ขึ้นที่มณฑลกวางตุ้ง ประเทศจีน ประกอบด้วยผู้ลี้ภัยกลุ่มย่อยๆ ในจีนตอนใต้ อดีตสมาชิกของกลุ่มขบวนการผู้รักชาติอื่นๆ และนักศึกษาปัญญาชน เพื่อเผยแพร่อุดมการณ์คอมมิวนิสต์และฝึกอบรมชาวเวียดนามให้กลับไปปฏิบัติการในประเทศ โดยเยาวชนชาวเวียดนามจะถูกส่งไปประเทศจีนเพื่อฝึกหัดวิธีการปฏิวัติ ก่อนที่พวกเขาจะถูกส่งกลับเวียดนามเพื่อวางรากฐานขบวนการปฏิวัติภายในประเทศ ในระยะเวลาเพียง 2-3 ปี แทนห์เนียนก็สามารถสร้างองค์กรใต้ดินที่มีสมาชิกหลายพันคน

การจัดตั้งองค์กรของขบวนการคอมมิวนิสต์นับเป็นพัฒนาการที่มีความสำคัญสำหรับการต่อต้านฝรั่งเศส แต่เดิม อุดมการณ์คอมมิวนิสต์เป็นเพียงแนวความคิดที่เผยแพร่ในหมู่ชาวเวียดนามจำนวนน้อย และมิได้มีการรวมกลุ่มเพื่อทำการปฏิวัติอย่างชัดเจน โฮจิมินห์ตระหนักดีว่าการปฏิวัติจะเกิดขึ้นไม่ได้ในสภาพดังกล่าว เนื่องจากการปฏิวัติจะต้องเป็นการรวมพลังกันของปัจเจกชน และหากปราศจากการจัดตั้งองค์กรก็จะไม่มีการปฏิวัติ(35)

การก่อตัวของขบวนการคอมมิวนิสต์เวียดนามในช่วงปี 1925-1930 เป็นการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญของประวัติศาสตร์การต่อต้านฝรั่งเศส เพราะนอกจากขบวนการนี้จะเสนออุดมการณ์ใหม่แล้ว ยังมีวิธีการต่อสู้ที่ชัดเจนกว่าขบวนการชาตินิยมอื่นๆ ในอดีต ดังที่ปรากฏในข้อเขียนของโฮจิมินห์ในหนังสือชื่อ แนวทางปฏิวัติ (Duong Kach Menh – เดื่องแก๊จแหม่นห์) ซึ่งเน้นถึงหลัก 3 ประการดังนี้(36)

1. การปฏิวัติเป็นหน้าที่ของมวลชนผู้เป็นชาวนาและกรรมกร และมิใช่เป็นของวีรบุรุษไม่กี่คน ดังนั้นจึงมีความจำเป็นที่จะต้องรวบรวมมวลชนให้เข้าร่วมในการปฏิวัติ

2. เพื่อให้ประสบความสำเร็จ การปฏิวัติจำเป็นต้องมีพรรคมาร์กซ์-เลนินเป็นผู้นำ ดังนั้นจึงจำเป็นต้องก่อตั้งพรรคในรูปแบบใหม่

3. การปฏิวัติเพื่อชาติจำเป็นต้องจัดร่วมไปกับการปฏิวัติในโลก และชาวเวียดนามต้องกระทำการร่วมกันพร้อมกับชนชั้นกรรมกรทั่วโลก

ความสำเร็จของขบวนการคอมมิวนิสต์นั้นเนื่องมาจากความชัดเจนของทฤษฎีมาร์กซ์-เลนินที่เน้นการปฏิบัติ และความสามารถของนักปฏิวัติชาวเวียดนามที่สามารถปรับทฤษฎีดังกล่าวให้สอดคล้องกับพื้นฐานทางสังคมของเวียดนาม การปรับทฤษฎีให้สอดคล้องกับการปฏิบัติที่สำคัญคือ ขบวนการคอมมิวนิสต์เวียดนามจะเน้นเรื่องคุณธรรมมาก การฝึกอบรมสมาชิกของขบวนการจึงเน้นที่ความมัธยัสถ์ ความยุติธรรม ความไม่เห็นแก่ประโยชน์ส่วนตน ความถ่อมตน และจิตสำนึกแห่งการเสียสละ ในปี 1925 ขบวนการแทนห์เนียนประกาศว่า สมาชิกของขบวนการต้องปฏิญาณว่าจะเสียสละเจตจำนงส่วนตัว ผลประโยชน์ส่วนตัว และชีวิตของตัว เพื่อการปลดปล่อยชาติเป็นอันดับแรก (โค่นล้มระบอบอาณานิคมฝรั่งเศสและนำเสรีภาพมาสู่ประชาชน) และเพื่อการปฏิวัติโลกในลำดับต่อไป (โค่นล้มระบบทุนนิยมและสถาปนาระบบสังคมนิยม)

การปรับทฤษฎีให้สอดคล้องกับการปฏิบัติที่สำคัญอีกประการคือ ขบวนการคอมมิวนิสต์เวียดนามไม่เน้นเรื่องการปฏิวัติโดยชนชั้นกรรมาชีพอย่างเคร่งครัดตามทฤษฎี พวกเขาถือว่าการปฏิวัติเวียดนามจะต้องปฏิวัติทั้งทางด้านการเมืองและสังคม ซึ่งเป็นการผสมผสานกันระหว่างแนวคิดชาตินิยมและสังคมนิยม เนื่องจากในระยะนั้นผู้นำของขบวนการเชื่อว่าเวียดนามยังไม่พร้อมที่จะปฏิวัติโดยชนชั้นกรรมาชีพ ความจำเป็นของเวียดนามคือปัญหาเรื่องเอกราชและปัญหาความทุกข์ยากของประชาชน เมื่อขบวนการคอมมิวนิสต์เสนอประเด็นดังกล่าว จึงได้รับการสนับสนุนจากประชาชนระดับล่างของสังคม และแนวคิดการปฏิวัติทั้งทางด้านการเมืองและสังคมก็ได้พัฒนาเป็นแนวคิด “การปฏิวัติทวิภาค” (Dual Revolution) ซึ่งกลายเป็นแนวทางหลักของพรรคคอมมิวนิสต์อินโดจีนในเวลาต่อมา(37)


ขบวนการแทนห์เนียน

ขบวนการแทนห์เนียนนับเป็นก้าวแรกของขบวนการคอมมิวนิสต์ในเวียดนาม แต่ก็ยังไม่ใช่รูปแบบของขบวนการคอมมิวนิสต์ตามแนวคิดของเลนินอย่างสมบูรณ์ โคมินเทิร์นประเมินว่าเวียดนามยังไม่มีศักยภาพเพียงพอที่จะทำการปฏิวัติ เพราะเวียดนามยังไม่มีขบวนการชาตินิยมที่เข้มแข็ง และเห็นว่าเวียดนามควรจัดตั้งองค์กรที่มีผู้นำเป็นมาร์กซิสต์และมีเป้าหมายในการแสวงหาความร่วมมือจากประชาชนทุกชนชั้นขึ้นมาเสียก่อน ในปี 1924 โฮจิมินห์ได้รับมอบภารกิจจากโคมินเทิร์นให้ทำหน้าที่ประสานงานระหว่างองค์กรคอมมิวนิสต์ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และคอยให้คำแนะนำสำหรับการก่อตั้งองค์กรคอมมิวนิสต์องค์กรแรกขึ้นในอินโดจีน(38)

เดือนกุมภาพันธ์ ปี 1925 โฮจิมินห์ก็ก่อตั้งองค์กรคอมมิวนิสต์องค์กรแรกขึ้น โดยมีสมาชิก 9 คน หลังจากนั้นเขาก็ขยายองค์กรขึ้นเป็น 3 ระดับ องค์กรแรกเป็นองค์กรระดับนานาชาติ คือ “สมาคมผู้กูกกดขี่แห่งเอเชีย” โดยมีเป้าหมายที่จะร่วมมือกับชาวเกาหลี จีน อินโดนีเซีย และอินเดีย ภายใต้แรงผลักดันจากโคมินเทิร์น เพื่อที่จะจัดตั้ง “ขบวนการคอมมิวนิสต์ของเอเชียทั้งมวล” (Pan-Asian Communist Movement) แต่สมาคมนี้ก็ไม่มีบทบาทมากนัก และสลายตัวลงอย่างรวดเร็วภายในปีเดียวกันนั้นเอง
องค์กรที่สองคือ “สันนิบาตเพื่อการปฏิวัติของกลุ่มคนหนุ่มเวียดนาม” หรือ “แทนห์เนียน” ก่อตั้งเมื่อเดือนมิถุนายน ปี 1925 และองค์กรสุดท้ายคือ “สันนิบาตคนหนุ่มคอมมิวนิสต์” (Thanh Nien Cong San Doan) ซึ่งเป็นกลุ่มผู้นำระดับสูงของขบวนการแทนห์เนียน มีสมาชิกประมาณ 6-8 คน(39)

ภารกิจที่สำคัญของขบวนการแทนห์เนียนมี 3 ประการ ประการแรกคือ การเผยแพร่และอบรมอุดมการณ์แก่สมาชิก มีการก่อตั้งโรงเรียนเพื่อการปฏิวัติขึ้นที่มณฑลกวางตุ้ง และเปิดหลักสูตรการอบรมทางการเมืองเพื่อการปฏิวัติของเวียดนาม ประการที่สองคือ การเคลื่อนไหวในอินโดจีนและไทย โดยการตั้งหน่วยงานของขบวนการขึ้นตามโรงงานและเขตนิคมการเกษตร เพื่อทำการปลุกระดมและกระตุ้นจิตสำนึกของมวลชน ภารกิจประการสุดท้ายคือ การก่อความไม่สงบและการโฆษณาชวนเชื่อภายในอินโดจีน

นอกจากขบวนการแทนห์เนียนแล้ว ยังมีขบวนการชาตินิยมที่สำคัญอีกอย่างน้อย 2-3 ขบวนการที่เคลื่อนไหวอยู่ในระยะเวลาเดียวกัน ขบวนการแรกคือ ขบวนการเตินเหวียด (Tan Viet Cach Menh Dang – พรรคปฏิวัติใหม่) ซึ่งเคลื่อนไหวมาตั้งแต่ช่วงก่อนสงครามโลกครั้งที่ 1 เดิมมีชื่อว่า ฝุกเหวียด (Phuc Viet – การฟื้นฟูเวียดนาม) ต่อมาเมื่อรับแนวคิดมาร์กซิสม์ก็เปลี่ยนชื่อเป็น เหวียดนามแก๊กเหม่นด๋าง (Vietnam Cach Menh Dang – พรรคปฏิวัติเวียดนาม) ในปี 1926 ก่อนที่จะเปลี่ยนชื่อเป็นขบวนการเตินเหวียดในปี 1958

อีกขบวนการหนึ่งก็คือ พรรคชาตินิยมเวียดนาม (Viet Nam Quoc Dan Dang) ตั้งขึ้นเมื่อปี 1927 พรรคนี้เป็นที่รวมของกลุ่มนักศึกษาปัญญาชน ข้าราชการในชนบท และนักชาตินิยม โดยได้รับอิทธิพลมาจากพรรคก๊กมินตั๋งในประเทศจีน จึงมีแนวโน้มต่อต้านลัทธิคอมมิวนิสต์ และมีเป้าหมายในการแสวงหาเอกราชและจัดตั้งรัฐบาลประชาธิปไตย พรรคชาตินิยมเวียดนามมุ่งสร้างเอกภาพของชาติตามทัศนะของชนชั้นกลางเป็นสำคัญ และไม่ได้ให้ความสำคัญกับปัญหาของชาวนาและกรรมกร แนวทางการต่อสู้คือการก่อความไม่สงบและต่อต้านฝรั่งเศสด้วยอาวุธทางภาคใต้ของเวียดนามก็มีขบวนการทางการเมืองและศาสนา คือสมาคมกาวด่าย (Cao Dai) ซึ่งเป็นการรวมกลุ่มกันของผู้นับถือศาสนาต่างๆ รวมไปถึงลัทธิบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือภูตผีวิญญาณ องค์กรนี้แพร่หลายอย่างรวดเร็วในหมู่ชาวนา เนื่องจากสอดคล้องกับความเชื่อดั้งเดิมของชาวเวียดนามในเรื่องสิ่งศักดิ์สิทธิ์เหนือธรรมชาติ


เชิงอรรถ

19. เชิดเกียรติ อัตถากร, อ้างแล้ว, น. 37

20. เรื่องเดียวกัน, น. 40-42

21. ต่อเรื่องนี้ โจเซฟ บัตตินเจอร์ ได้กล่าวถึงข้าราชการ (ที่เต็มไปด้วยเล่ห์อุบาย) 2 คน ในสภาผู้สำเร็จราชการ คือโตนเทิ้ดเทวี๊ยด (Ton That Thuyet) และเหงียนวันเตื่อง (Nguyen Van Tuong) ว่าทั้งสองจัดการแต่งตั้งและปลดจักรพรรดิถึง 3 พระองค์นับตั้งแต่พระเจ้าตื่อดึ๊กสวรรคต และในปี 1885 ก็จัดการให้จักรพรรดิฮัมงีเป็นหัวหน้ากบฏ เพื่อทำการลดอำนาจการปกครองของฝรั่งเศสในบางพื้นที่ของอันนำ ดู โจเซฟ บัตตินเจอร์, อ้างแล้ว, น. 111

22. เชิดเกียรติ อัตถากร, อ้างแล้ว, น. 45

23. เรื่องเดียวกัน, น. 49

24. เหงียน คัก เวียน, อ้างแล้ว, น. 183

25. เชิดเกียรติ อัตถากร, อ้างแล้ว, เชิงอรรถที่ 4, น. 49

26. เรื่องเดียวกัน, น. 52

27. โจเซฟ บัตตินเจอร์, อ้างแล้ว, น. 119

28. เชิดเกียรติ อัตถากร, อ้างแล้ว, น. 58

29. โคมินเทิร์น ก่อตั้งเมื่อปี 1919 ภายหลังการปฏิวัติบอลเชวิคในรัสเซียเมื่อเดือนตุลาคม ปี 1917 เพื่อเป็นสถาบันส่งเสริมการเคลื่อนไหวของคอมมิวนิสต์ทั่วโลกโดยเฉพาะประเทศในแถบเอเชีย มีที่มาจากแนวคิดสากลนิยมของเลนิน ที่เห็นว่ากลุ่มชาตินิยมในประเทศอาณานิคมก็มีความสำคัญในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของการต่อต้านทุนนิยมโลกเช่นกัน

30. เชิดเกียรติ อัตถากร, อ้างแล้ว, น. 59

31. เรื่องเดียวกัน, น. 60

32. วินัย คุณอุดม (บรรณาธิการ), โฮจิมินห์ (สำนักพิมพ์ประกายพรึก, ไม่ระบุปีที่พิมพ์), น. 32

33. เชิดเกียรติ อัตถากร, อ้างแล้ว, น. 66

34. โกสุมภ์ สายจันทร์, อ้างแล้ว, น. 93

35. เชิดเกียรติ อัตถากร, อ้างแล้ว, น. 68

36. เหงียน คัก เวียน, อ้างแล้ว, น. 207

37. เชิดเกียรติ อัตถากร, อ้างแล้ว, น. 68-71

38. เรื่องเดียวกัน, น. 74

39. เรื่องเดียวกัน, น. 74

2-3 เดือนที่ผ่านมา ผมมีโอกาสแวะเข้าโรงหนังอยู่หลายรอบ และหลายต่อหลายครั้งก็คิดว่าจะพยายามเขียนถึงหนังที่ได้ดูบ้าง เก็บเอาไว้เป็นความทรงจำส่วนตัว จะได้ไม่ลืมว่าคิดและรู้สึกกับหนังแต่ละเรื่องอย่างไร

ช่วงนี้ที่สำนักงานบ้านสีฟ้าเริ่มเงียบเหงา เพราะหนังสือที่ทำเตรียมไว้สำหรับงานมหกรรมหนังสือระดับชาติ ครั้งที่ 11 ที่จะมีขึ้นในเดือนตุลาคมนี้เกือบเสร็จเรียบร้อยหมดแล้ว ภาระหน้าที่ที่มีน้อยอยู่แล้วก็ยิ่งเหลือน้อยลงไปอีก (ขาดก็แต่คอลัมน์ที่ปั่นไม่ออก อ่านหนังสือไป 2 เล่มแล้ว แต่ก็ยังเขียนไม่ได้อยู่ดี ช่วงนี้เลยต้องขออนุญาตท่านบรรณาธิการเอารายงานที่ทำเอาไว้มาลงแก้ขัดไปก่อน) ช่วงนี้จึงเหมาะที่จะเขียนอะไรบ้าง หัวสมองจะได้ใช้งาน ไม่ต้องคิดวุ่นวายเรื่องอื่นๆ ให้ปวดหัว

11 โมงเช้าของวันอาทิตย์ที่ 3 กันยายน 2549 อากาศในกรุงเทพฯร้อนเป็นปกติ ผมนั่งรถเมล์คู่ชีพมุ่งหน้าสู่สยามสแควร์ ตั้งใจว่าจะหาหนังรอบเที่ยงดูซักเรื่อง ก่อนที่จะคิดทำอะไรต่อไปสำหรับวันที่เหลือ หนังเรื่องล่าสุดที่ผมดูก่อนหน้านี้คือ United 93 ย้อนไปก่อนหน้านี้อีกก็คือ The Wind That Shakes the Barley ทั้งสองเรื่องล้วนมีแง่มุมให้เขียนถึงมากมาย แต่ถ้าจะเขียนให้สนุก ผมก็คงต้องกลับไปหาข้อมูลทั้งกรณีเหตุการณ์ 11 กันยายน เมื่อ 5 ปีก่อน และกรณีขบวนการกู้ชาติของไอร์แลนด์ ซึ่งจังหวะชีวิตช่วงนี้ไม่มีความมุ่งมั่นมากขนาดนั้นครับ

ใครที่ยังไม่ได้ดู ผมแนะนำให้ลองไปดู The Wind That Shakes the Barley หนังยังฉายอยู่ที่ Lido ครับ

ผมไปถึงโรงหนังประมาณ 10 นาทีก่อนเที่ยง และหนังที่เวลาฉายเหมาะสมที่สุดในเวลานั้นก็คือ Me and You and Everyone We Know

ผมเคยผ่านตาชื่อหนังเรื่องนี้มาแล้วจากคอลัมน์ “ดูหนังอย่างคนป่วย” ของคุณวิวัฒน์ เลิศวิวัฒน์วงศา ใน open online แต่ถึงแม้ผมจะเป็นคนตรวจทานบทความชิ้นนี้ก่อนจะส่งขึ้นเว็บไซต์ แต่ว่ากันตรงๆ แล้วก็แทบจดจำอะไรไม่ได้เลย ใครที่เคยอ่านหนังสือเพื่อตรวจความถูกต้องคงจะพอเข้าใจได้ว่ามันแตกต่างกับการอ่านหนังสือเพื่อเอาเนื้อหาสาระมากพอสมควร และนั่นแหละครับ สิ่งแรกที่ผุดขึ้นในใจผมตอนที่เห็นโปสเตอร์หนังเรื่องนี้ที่หน้าโรงก็คือแค่คุ้นๆ ว่าเคยเห็นโปสเตอร์แบบนี้กับชื่อหนังเรื่องนี้ใน open online ไม่มีอะไรมากไปกว่านั้น

การที่ได้ดูหนังแบบ “ไม่มีอะไรมากไปกว่านั้น” ก็เป็นเรื่องดีเรื่องหนึ่งของชีวิต ไม่มีการคาดหวัง คาดเดา นึก คิด จินตนาการ แบบที่ทำกันอยู่ทั่วไปในเหตุการณ์ชีวิตประจำวัน (ซึ่งมักนำความทุกข์หรือความไม่สบายใจมาให้เสมอ) ชะตากรรมของคนดูขึ้นอยู่กับภาพเคลื่อนไหวตรงหน้า ซึ่งผมพยายามคิดว่าชีวิตเราก็น่าจะเป็นแบบนั้น ต่อให้เราวางแผนชีวิตไว้แน่นหนารัดกุมมากเพียงใด แต่สุดท้ายแล้วการควบคุมก็ไม่ได้เป็นของเราไปเสียทั้งหมด

ลำพังการควบคุมตัวเราเอง เราก็ยังทำไม่ได้เลยนี่ครับ นับประสาอะไรกับปัจจัยภายนอกร้อยแปดที่เราไม่รู้ว่าจะมีอะไรเกิดขึ้นบ้าง

ผมจะเริ่มต้นการเขียนถึงหนังเรื่องนี้อย่างไรดี...

น่าจะเป็นการดีหากจะเริ่มต้นด้วยฉากที่ผมประทับใจมากที่สุด

“ปลาทอง”

ปลาทอง 1 ตัวในถุงพลาสติก พ่อกับลูกสาวถือมันออกมาจากร้านค้า ก่อนจะลืมมันเอาไว้บนหลังคารถ รถวิ่งไปบนถนน คน 2 คนในรถอีกคันหนึ่งมองเห็นมัน—คริสตีน เจสเปอร์สัน (มิแรนดา จูลี) กับชายชรา (เฮกเตอร์ อีเลียส) ทั้งคู่เป็นห่วงว่ามันจะตกลงมาบนพื้นถนน คริสตีนบอกมันว่า “เจ้าปลาทอง ฉันไม่รู้จักเธอ แต่อยากให้เธอรู้ว่าเธอจะจากไปพร้อมกับความรักจากฉัน”

รถเบรก ปลาทองในถุงพลาสติกกระเด็นไปตกที่ท้ายรถของคันข้างหน้า รถวิ่งไปอีกครั้ง พ่อกับลูกสาว คริสตีนกับชายชรา เฝ้ามองมัน ในขณะที่สามีภรรยาในรถคันข้างหน้าไม่รู้ว่ามีอะไรอยู่ที่ท้ายรถของพวกเขา รถทั้งสามคันวิ่งต่อไปเรื่อยๆ ก่อนที่ถุงพลาสติกที่ภายในบรรจุน้ำและปลาทอง 1 ตัว จะค่อยๆ เคลื่อนไปที่ท้ายรถ...

หลังจากดูฉากนี้จบลง ผมก็รู้ได้ทันทีว่าผมชอบหนังเรื่องนี้มาก

ปลาทองในถุงพลาสติก—ไม่มีอะไรมากไปกว่านั้น

มิแรนดา จูลี (ผู้กำกับและนักแสดงของหนังเรื่องนี้) สร้างสรรค์ผลงานศิลปะหลากหลายประเภท และทุกสิ่งทุกอย่างที่ปรากฏในหนังเรื่องนี้ก็สะท้อนความเป็นศิลปินของเธอได้อย่างชัดเจน ผมไม่กล้าบอกว่าเธอต้องการจะส่งสารอะไรถึงผู้ชม แค่การ “ขี้ใส่กันชั่วนิรันดร์” ของหนูน้อยร็อบบี้ (แบรนดอน แรตคลิฟฟ์) ก็เกินกว่าสติปัญญาของผมจะตีความได้

บางทีความคลุมเครือก็เป็นเรื่องดีเหมือนกัน บางครั้งผมก็คิดเข้าข้างตัวเองว่าชีวิตคงไม่ต้องการความชัดเจนไปเสียทุกเรื่อง เพราะคิดว่าถึงอย่างไรก็คงตัดสินใจให้ชัดเจนลงไปในบางเรื่องไม่ได้ อย่างเรื่องของชะตากรรมในตอนต้น นี่ก็เป็นเรื่องคลุมเครืออีกเรื่องหนึ่งของชีวิต คลุมเครือจนอาจจะเรียกว่ามืดทึบได้ด้วยซ้ำไป ไม่มีใครรู้ว่าชีวิตจะเป็นอย่างไรต่อไป หนทางข้างหน้าจะยังมีให้เดินต่อไปอีกนานเท่าไหร่ หรือคนที่ได้เจอะเจอกันในวันนี้ วันหนึ่งวันใดข้างหน้าก็อาจจะไม่มีโอกาสได้พบเจอกันอีก

แต่ในอีกด้านหนึ่ง ผมก็คิดว่าในความคลุมเครือก็จำเป็นต้องมีความชัดเจนเหมือนกัน อย่างเช่นที่มิแรนดา จูลี ทำในหนังเรื่องนี้ เราอาจจะบอกได้ว่าเธอกำลังเสนอเรื่องความรัก เรื่องความสัมพันธ์ของมนุษย์ในโลกสมัยใหม่ เรื่องความต้องการมีใครซักคนของมนุษย์ ฯลฯ เราคงบอกได้ เพราะในความคลุมเครือของมิแรนดา จูลี มันก็มีความชัดเจนบางอย่างอยู่ อย่างน้อย ความชัดเจนในฐานะของคนทำงานศิลปะก็เป็นสิ่งที่ผู้ชมสัมผัสได้

ความคลุมเครือกับความชัดเจนจึงอาจเป็นสิ่งตรงข้ามที่จำเป็นต้องอยู่ร่วมกัน เหมือนกับถ้าไม่มีขาว ก็ไม่มีดำ หรือถ้าไม่มีผู้ชายเจ้าชู้ ก็อาจจะไม่มีผู้ชายรักเดียวใจเดียว

บางทีโลกของเราคือการทำงานร่วมกันของสิ่งตรงกันข้าม หลักใหญ่ใจความของทุกสิ่งทุกอย่างจึงอาจจะอยู่ที่การรักษาสมดุลของทั้งสองฝั่ง ให้สามารถอยู่ร่วมกันได้จนจบสิ้นกระบวนการ

ร่างกายและจิตใจก็คงไม่ต่างกัน สมองซีกซ้ายควบคุมการทำงานของร่างกายซีกขวา สมองซีกขวาควบคุมการทำงานของร่างกายซีกซ้าย ความโกรธย่อยสลายได้ด้วยการให้อภัย และเมื่อเราต้องการเป็นผู้รับ เราก็จำเป็นต้องเรียนรู้การเป็นผู้ให้

คู่ตรงข้ามอาจจะไม่ใช่คู่ตรงข้าม และความคลุมเครือกับความชัดเจนก็อาจจะไม่มีอะไรแตกต่างกัน

“เรายังไม่เหม็นขี้หน้ากันซักหน่อย” คริสตีนบอกกับริชาร์ด (จอห์น ฮอว์เกส) ในขณะที่ทั้งคู่กำลังเดินไปที่รถ ก่อนที่ริชาร์ดจะบอกว่าเขาเป็นฆาตกรโรคจิตและไล่คริสตีนลงจากรถของเขา


ผมกำลังเขียนถึงอะไร?

Me and You and Everyone We Know หนังเรื่องล่าสุดที่ผมไปดูมาเมื่อวันอาทิตย์ที่ 3 กันยายน 2549—ไม่มีอะไรมากไปกว่านั้น